Flag of Equatorial Guinea
Flag of Equatorial Guinea-Kwoci Cutaw Cineyya (赤道幾內亞國旗)

Equatorial Guinea(赤道幾內亞) smmalu patas

Gaga kska Meycow ka Equatorial guinea, 2 00 N, 10 00 E ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 28,051 sq km(hangan na o Tg146)(knlbanga dxgal o 28,051 sq km, knlbangan qsiya o 0 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 759,451 hiyi.

Gaga Malabo ka pusu alang paru, jiyax 12 idas 10 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Equatorial guinea ga wada sugan 10.10% ka dxgal qpahan, 57.50% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 32.40% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, pnaah hngkawas1979 idas 8 jiyax 3pnrajing kmlawa klwaan.

 
File:Coat of arms of Equatorial Guinea.svg-Kwohwey.(國徽)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Cutaw Cineyya Konghokwo, lxan rmngaw pa Cutaw Cineyya(kari Sipanya: Guinea Ecuatorial;kari Hwaransi:Guinée équatoriale;kari Budoya:Guiné Equatorial)

lxan kari Cyokoku pa Cuci, wa mniq ckcka Ahuyrika, koka sediq Ahuyrika bsiyaq balay knou bay pndkanan nngalan sntkuwan.

Knhbrawan hiyi sediq kngkawas 2019 u 93 kbkiyan 5983 knhbrawan hiyi.

 
File:Location Equatorial Guinea AU Africa.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay.(自然地理位置)

Ana so niqan Cutaw sunca ka hangan koka u, binaw balay bay mnuda dxral nniqan ucilung nanaq ka dhiya, ini ka kasi uda mdayak lmihu dxral koka dha.

 
File:Malabo a 13-oct-01.jpg(首都馬拉博)

Rikisi(歷史) smmalu patas

 
File:Le Komo 1.JPG(Komo河)

Duma Cutaw Cineyya taru ka tnpusu mnniq hiya u sediq Pikomi, wada yahan mddayak mluk sediq Pantu ka dxral dha.

kngkawas 1471 dhuq kngkawas 1472, tnpucilung  Budoya Fernão do Pó ka miying elu ucilung susa Indu cida u wada sndiyal Hweynadopotaw, wada sndhu hangan sunca“Formosa”.

Annopntaw u mniq burah kngkawan sndalan kiya, kiya ka so niyi mangal hangan.

Kngkawas 1499, spuda“Pnsdhu kari Totesiriyasu”, wa mniq iril cing 50tu tuiril  dxral u subway Sipanya, tunarac dxral u subway Budoya, sediq Budoya pa kndadax cida mangal nniqan dxral Asia mi Ahuyrika, Nanmeyco u to bay nSipanya kiya.

Dhuq knrana ka mbbari quli cida, sediq Budoya ka wada pstuq biyax pusu pnyahan mi cuko.

Kiya niyi ka snrdingan Sipanya, Sipanya u meysa mniq Ahuyrika nniqan mbari quli uri.

Kngkawas 1778, smruwa muway Sipanya duma tawyu ssiyaw ucilung Ahuyrika ka Budoya, kiya mi ckcka taru mniq yayung Okwowey(wa mniq Cyapong konghokwo saya) mi dxral iyax yayung Niju, spuda niyi ka ngalan dha ppriyux kari, sediq Budoya ka iril cing 50tu tuiril mangal biyax nniqan Meyco(tuiril Pasi saya) u wada srwanan Sipanya.

Mntna kngkawas wada mtmay Formosa ka Sipanya, wada dha pryuxun tmhangan Hweynadopotaw, muda kndamac sediq sndiyal.

Binaw, alaw ka mrana ka narux mcayis kntilux, wada snpusal ini kndungus ka sediq Sipanya knthdil taw hini, wada malix mi mlatac taw niyi da.

Babaw mtdiyal ka ckcka Sipanya daw, nSipanya Cineyya u wada mangal knou bay qpahun smmlun.

Kngkawas 1959, wada ngalun Hweynandopo mi Muniho ddha haywaysng.

Kngkawas 1964 idas 1, wada mangalckcka cucu ka ddha sng niyi.

Dhq kngkawas 1968, mniq minjoku dukuricu undo mi ryeynhokwo ddha biyax knchdilan niyi, wada srwanan muway dukuricu dhiya ka Sipanya.

Kngkawas 1968 idas 10 diyax 12, nSipanya Cineyya pa psdhu kari dukuricu, knpriyux hangan koka sa Cutaw Cineyya Konghokwo.

Nniqan(地理) smmalu patas

 
File:Chidao Jineiya-zh-tw.png(赤道幾內亞地圖)

Knkana ddxral Cutaw Cineyya pa 28,051 pinghwang kongri, kingal u ngalan nniqan Muniho(“nniqan Mupini”), wa mniq Ahuyrika, ya bay so knbbaraw tunarac tuiril, mi duril tuhunac tudaya tubbaraw hniwan, msqapah Komayrong mi Cyapong, msridil mquri nniqan Muniho.

Nniqan hiya u Pata ka pusu alang beyhing.

Tudha u wa mniq tuiril daya mi ckcka Cineyyawan Piawkotaw(cuminti cida u thnganan Hweynandopotaw, Fernando Póo), sotu Cutaw Cineyya Marapo pa kiya ka wa mniq tudaya Piawkotaw.

Kiya mi wa mniq tuiril hunac 598 kongri mi miyah Annopntaw(Annobón).

Singcng cyuhwa(行政區劃) smmalu patas

Cutaw Cineyya singcng cyuhwa ici ka tacyu, arci ka sng. Kana koka pa psakan dha tacyu, mpitu ka sng(provincias):

Haytaw tacyu(Insular Region) Annopn sng(Annobón)

Peypeyawko sng(Bioko Norte)

Nanpeyawko sng(Bioko Sur)

Taru tacyu(Continental Region) Congnan sng(Centro Sur)

Ciayentomu sng(Kie-Ntem)

Pinhay sng(Litoral)

Weyrayensasu sng(Wele-Nzas)

Keyjay(經濟) smmalu patas

Cutaw Cineyya ka tuhunac Sahara Ahuyrika kayhwa cong koka, pphuma pnwalang ka pusu nngalan keyjay dha, pusu bay cuko dha pnwalang u koko, tudha daw kahuy.

Koka niyi u bsiyaq balay pniqan hangan kana mtqiri knlangan babaw dxral ini hari kayhwa, binaw kngkawas 1996 mniq Cutaw Cineyya sndiyal knou bay ngengalan gasoring, kndadax hiya cida wada ini biyaw mrata ka keyjay dha, kngkawas 1997 dhuq kngkawas 2001 pnsdkaun keyjay knrana pa dhuq 41.7%.

Beytaq kngkawas 2004, wada mthunac Sahara Ahuyrika tuturu knbeyhing bay pnyahan gasoring kaka ka Cutaw Cineyya, knkingal diyax pa dhuq 36 beyki ngaba gasoring.

Kngkawas 2001-2008 ka knrana GDP Cutaw Cineyya u dhuq 20%, knrbangan nengyeyn pumn ka dmkuh knrana niyi.

Cuko gasoring kngkawas 2009 pa wada dhuq 99% ka nngalang kana.

Spun mita ka knkrana keyjay nxan u musa kndudul knmalu.

Alaw wada mlih 40% ka cuko, pnrdingan dknttu ou hbangan na u mnbalay wada knpriyux msciyuk, GDP na u knkana kngkawas 2009 na ya bay 20%.

Ana tura bay mdurin ka nngalan hbangan knttu mbanah bntasan, spun mita musa dhuq mlih dhuq 5% ka GDP kngkawas 2010, binaw spun mita kngkawas 2011-12 u muda mntxan knrbangan dungan.

Wada tkkla lmngelung kasi bay knou klwanan keyjay ka seyhu, wada hmrinas quri cicu cyeynso ka tocu, nduray niyi ka wisu mrana ssmlun.

Kngkkawas niyi, mniq tucka iril Ahuyrika to bay so mstabuy ka keyjay cida u uda murux mdhu keyjay na ka Cutaw Cineyya, lmutuc 10 kngkawas ka mdhu hmrinas 26% ka spidaw bay mrana.

Smdiyal gasoring mi kmari u wada kasi txan mrana bay ka keyjay koka Cutaw Cineyya, mduwi biyax mi tubaraw hnyuwan sediq pa wada tura bay mkala ka nngalan dha hbangan, nngalan hbangan knhbrawan balay sediq u wada mrana hari, wada knmalu hari ka kndusan nniqan dha.

Kngkawas 2007 mnuda mssli tudha knkana koka jeyjay taykay, muda muda pprngaw sngtangal kngkawas 2008-2020 pkrana keyjay koka mi syakay, mniq kntbyaxan pkrana qpahun gasoring cida, knkana prading cyawtong mi tongsyun mi deyngki mi weysong ka cicu sosu smmlun, krmanun pkrana ka qpahun pnrwalang mi cyakong ka uuqun snalu qqcurux mi mmusa rmiwaw mi qpahun quri cinjong, dmudul pkrana knou kluwanan keyjay.

Kngkawas 2017 tumal pnsliyan koka pnyahan gasoring.

Kiya mi ana so knou bay GDP dha mniq sediq koka Ahuyrika Cutaw Cineyya, pdkanan mniq kana mtqiri knlangan babaw dxral u tu56.

Binaw quri so knkrana keyjay dha pa ini bay pnsbalay.

Wana ini bay knhbaraw sediq niqan knkla dhuq mangal knmalu.

Mniq ryeynhokwo ka kngkawas 2015 ppkla knkranan ssediq u, Cutaw Cineyya ka tu135.

Ini khrinas dmka knhbrawan sediq ka niqan qsiya mahun, 20% ka llaqi u 5 kngkawas daw wada mrdang da.

Quri so murux pskuraw ka seyhu pa mniq knkingal biyax sediq mi kntrawah meyti cupyaw u kngkawas u mniq“thiti bay”ka hangan dha.

Seyji(政治) smmalu patas

 
File:Ssg aeropuerto de malabo.jpg(馬拉博聖伊莎貝爾國際機場)

Kngkawas 1968 babaw dukuricu ka Cutaw Cineyya daw, ida tnsapah Nguema ka muda lmutuc nanaq llutuc dha pskuraw dmuwi biyax qmlahang.

Kngkawas 1968 idas 10, Francisco Macías Nguema ka wada mwaya bay soto Cutaw Cineyya. Kngkawas 1970 , wada pusa kari ka koka Cutaw Cineyya qrapun kana ka cngtang uxay dmuwi biyax qmnlahang.

Kngkawas 1972, Nguema ka pusa kari hiya nanaq ka“msoto beytaq nhdanan knudus”, kiya mi muda murux pskuraw qmlahang.

Kngkawas 1979 idas 8, laqi tnswayi Nguema, “koka kemin jnmin ucwang biyax bu” hukubucyo Toawtoro Awpiang Nguema Mupasoko ka dmudul butayi pspaux, phiyu knbeyhing bay butayi ingkay, wada qrapun mi phqilun ka Nguema.

Kngkawas 1982 wada malix qnlhangan butayi ka Cutaw Cineyya, Awpiang ka phyuwan soto, lmutuc dmuwi waya murux cngtang, dhuq balay kngkawas 1990 ka knpriyux dmuwi waya hbaraw cngtang.

Mniq kngkawas 1989 mi kngkawas 1996 mi kngkawas 2009 mnturu mangal soto ka Awpiang.

Trahuc na u phiyu Conggiying 100 hiyi Sanggiying 75 hiyi, Cutaw Cineyya pa niqan ndanan mtqiri knlangan babaw dxral, bsiyaq bay ngalan soto.

Niqan nina(其他) smmalu patas

Kngkawas 1974, mpatas Ingkoku Horeyriko Hosaysu mniq patas bnatas na “The Dogs of War”cka hiya, dmuwi Cutaw Cineyya ka pusu spatas na, nsung na matas ka koka Cankoro Ahuyrika, snrnu mpdudul Ingkoku kwangyey lmawa Oco pnsliyan kuyongping dmudul pspaux seyhu, pnngalan kari quri kndadax hiya muda dmuwi biyax mangal king bhuway cuyeyn.

Pnkla 22 kngkawas ka patas niyi daw, balay bay smdiyal mndungus bay cuyeyn(gasoring) ka Cutaw Cineyya.

Kngkawas 2004, ingkoku cyeyn kuyongping Simon Mann ka iyux bay kndadax tuhunac Ahuyrika lmawa kuyongcyun muda pspaux seyhu, peyyah quli bukung priyux Awpiang, kndadax hiya muda qmlahang gasoring cuyeyn koka niyi.

Binaw uuda dha pspaux seyhu u wada ini pndungus.

Ndanan niyi pa so sklwiun mntna bay patas bnatas “The Dogs of War”uri.

Laqi na sosyang cuxan Ingkoku Cayciar hujn Mako Cayciar ka tyuwan dha dnayaw hbangan muda pprngaw pspaux seyhu ka hiya uri, Ingkoku kokay ging mi mpatas patas Cyeyhori Aco uri ka wada hliyan psumu hbangan pspaux seyhu.

Simon Mann pa alaw jikeyng niyi wada phmuk sapah kung dhuq kngkawas 2009 “alaw quri qqlahang biyax sediq”wada plaxun.

Pnyahan pnatas(參考資料) smmalu patas