Greenland
.svg)
Greenland（格陵蘭）
smmalu patasGaga kska Meycow ka Greenland, 72 00 N, 40 00 W ka gaga na nniqan.
Kana ka knlbangan na o 2,166,086 sq km（hangan na o Tg12）(knlbanga dxgal o 2,166,086 sq km, knlbangan qsiya o ).
Kana ka sejiqun o niqan 57,728 hiyi.
Gaga Nuuk ka pusu alang paru, jiyax 0 idas 0 ka jiyax skrayan klwaan.
Manu ka dxgal Greenland ga wada sugan 0.60% ka dxgal qpahan, 0% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 99.40% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Elizabeth II, pnaah hngkawas1952 idas 2 jiyax 6pnrajing kmlawa klwaan.
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Ko-ring-ran （格陵蘭）
smmalu patasKoringran nii we, tgparu ba dheran tncyusan rcilung paru bobo dheran nii, 2,166,086km² ka knglagang dheran na, ga Bungan huda ka 80%. Dungus kari Tanmay ka “koringran” nii we, dheran mgsama mesa, Tanmay-wangkwo we ngalung na dheya naq ga qmlahang dheya ka Koringran nii, bobo nkongto knkawas 2008, knkawas 2009 de wada knpriyux ka cutu daha, necungturi cucuci say aka dheya, ani si waycyaw, kwohwang ma caycung we Tanmay ka msbaang. Kndalax knkawas 1973 de, smnegul tnpusu na alang Tamay ka mosa tuumal kkingal Owco kongtongti, ani si sqita knkawas 1982 ka cenming-konhto daha de, wada malix tnuumal daha berah na Owmong saya ka kkingal Owco kongtongti, kika uxe Owmong saya ka Koringran, ani si qtaan daha kingal tntaanak Owco-renmong ka heya. Anu kongming Koringran nii we, kongming Tanmay duri, niqan ririh na Owmong kongming duri. Mntena alang tnyusan rcilung Hwaro duri, niqan daha yiyen Koringran ga meniq Tanmay-kwohwe. Kana hari alng Koringran nii we ga meniq Peycicen, msekuy riyung. Mssiippo kingal ayu rcilung daka Pintaw ma Cyanata.
Ri-s (歷史)
smmalu patasSeediq tnpusu ba meniq Koringran hini we seediq Ingnyoto, mneyah sknuwan hini ma, malux meyah meniq dheran so uka mmaanu hini we, nii ini snleesi mkela bale nana. Knkawas 982, seediq Peow ka meyah pktheruy seediq Pingtaw hini, Seediq nPingtaw we, smmlu teru nniqan so tghunac na bale Koringran nii, ani piya kbekuy knkawas niqan daha hiya we, ini klugelu meniq hii.
Ngayan kesun Koringran nii we, tnyanan na seediq Skantinaweya, sqita sunhwa-suhwa na Peow ka patis Sacya we ga na spatis hiya, niqan kingal seediq kesun Izweko, ado smnipaq seediq ma, peeyah Pingtaw meyaq qduriq hini. Kingal tnsapah nIzweko daka quli na we, mqquri tgdaya na ggqiyan hido, mosa migin dheran bnhangan daha mesa ga hiya. kndalax meyah meniq hini de tnyanan na mesa Koringran(dungus na Grønland niiwe, dheran mgsama) ka dheran hini di. ado ka tmraki egu seediq meyah theruy hini(ani naqq so kenu we, egu speriq ka tghunac nKoringran nii), Wada malu ba knesa na so nii, mhiti de bale ba yaani 4000 hei ka seediq Peow meyah theruy meniq hini. Patis dheran cbeyo bah an we, Koringran nii we, tnyanan daha mesa Gruntland(dheran ba bale ka dungus na), ye pnirih na mesa Grøn ka Grunt nii, ye uxe mnsciyuk na we, ani betaq saya we uka seediq mkela.
Tg12 suci ciida we, pnheyu kingal Cucyaw-syaci Tencucyaw ka Koringran hini. Knkawas 1386, wada ngalan Nowe ka Koringran nii, kika dheran na teru alang Peow ka Kaarma-renmong di. Malix ka Zweten de wada naq uka ka renmong nii duri di ma, kika wada ngalan qlhangan Tanmay daka Zweten ka Koringran nii di ma, mddaha qmlahang.
Bobo lmutuc qmlahang 500 knawas de, nniqan na seediq Peow nii we, dehuk 15 suci dige asi lux uka hii di, ye ba ado mnoda kesun daha Syawpinci ma, uka ppuqun ciida. Bobo na ka slayan buuc daha de, bale ba niqan so ingyan-puryang qtaan. Kingal patis knkawas 1424 ka pnaadis peeyah Koringran betaq Pingtaw we, klaun mesa mneniq Koringran ka seediq Peow mhiti na, bobo na de, uka ka ga spatis patis ndaan seediq Peow di. kingal duri we, seediq tndheran Koringran ka Ingnyoto we, uka riyung dndilan na ka dheya.
Knkawas 1814, sqita Ciar-tyawye dige, wada sbari Zweten na Tamay ka Nowe, kika wada mhurah ka renho-wangkwo na Tamay-Nowe. Wada ngalan na Tamay ka Koringran nii dungan.
Knkawas 1931, mosa smdaku uka sseediq dheran quri hhreyan hido na Koringran ka Nowe, paha kari mesa uka tndheran hini mesa, rmengo mesa nnaku ka dehran nii. Knkawas 1933, smruwa pooda kwoci-hwating na Kworen ka Tamay daka Nowe nii, mosa pprengo pnkseengan daha, qtaan ka pnaha kari we, Tanmay ka wada mangal kana qqlahang Koringran nii di.
Tg2 mccebu bobo dheran nii, ado wada gnalan Naswe-Tokwo ka Tamay ma Nowe, wada psteqan ka pnugaluk daha di, supi na Ingkwo ma Dame ka mosa gmeeluk meniq Koringran di, icu daha mosa gmeeluk meniq hii ka Tokwo. Koringran de spooda na kmari btunux qrari nIwetuto daha, brigun na Dame ma Cyanata ma, ryuxun daha qyqeya ddooyun daha. So nii mbbaruy we betaq mhedu mccebu. Tg2 pncbuwan bobo dheran nii ciida we, pnugeeluk mccebu hini duri. Knkawas 1943, niqan kingal supi nTanmay wada mhuqil pncbuwan daha hini, bobo kingal knkwas dungan we, wada mhqil pncbuwan daha hini ka kingal supi Tokwo duri.
Ti-ri (地理)
smmalu patasTg1 knpruwan dheran pntyusan rcilung ka Koringran nii, dheran paru tncyusan rcilung ka hini, ga meniq tgdaya hhreyan hido Peymeco, ma, cenga na Peypingyang daja Tasiyang, quri ggqiyan hido na we, pcenga Pahunwan ma Taywesu-haysya mssipo daka Peyci-tawti nCyanata, quri hhreyan na hido we, pcenga Tamay-haysya mssipo daka Pingtaw. Ado gheti bale ka dheran na, mdheran paru kesun daha Koringran nii. Netun rima pntyusan we, maha sepac na sepac ka ga meniq Peycicen truma, karac citi ka hiya.
Koringran nii we, gino ba Nancico de, dheran huda hini ka tgparu bale. Irih so ga gmekan huda kana dheran na, gino dheran na tgdaya bale ma, ssiyo na quri hhreyan daka ggqiyan hido ka ini bungi huda, ado mddengu riyung ka karac quri hini, ini thdai, kika pkriyak ka dheran na. Ado Bungan huda klaali ka dheran na ckceka, kika dheran na ckceka nasi ngali ka huda na de, maha llebu ka dheran na daka dheran ssiyo na. Kama dheran nKoringran nii ge, quri hhreyan daha hido rmabang ba bbaro, maha 3300m ka knbrawan na, dheran ssiyo na we, maha 1000m betaq 2000m. Ani si nasi thurah kana huda ga mubung hii we, yaani maha pkriyuk so dheran tncyusan rcilung ka Koringran nii. qsiya rcilung paru we maha mkala 7m.
Knkawas 1989 betaq knkawas 1993 ciida we, mnosa baron na ba huda ga mubung Kringran ka mptpatis karac nOco ma Dame, kmnari daha 2mile(3.2km) qndisan pingho, rmabang kntruma na we, ririh so kongru ncbeyo ka kiya, gnrequl mkela so nii we, maha klaun ka berah 100000 knkawas karac na yenku-suci ka Pepancyo. Gnregul daha mkela we, karac bobo dheran nii we, bsiyaq ini knpriyux, ani naq moda so knpriyux paru we, mala nanaq bobo na dungan. Paru ba dndilan na karac quri Petasiyang ka karac yangryo nKoringran nii,
Cng-c(政治)
smmalu patasNgayan na tqqita Koringran nii peni, thulang Tanmay ka qbsuran daha baro, saya we Makorito-arsu ka ga tloong hiya, smkagul kingal qbsuran tgbaro(Rigsombudsmand／High Commissioner) daha mosa Koringran, ririh so thulang Tanmay ma cunghu. Yihwe nKoringrannii we pnsgao seediq naq Koringran, sepac knkawas tloongan daha yihwe, 31 hei kana yiyen na. tunux cucu-cunghu daha we, tunux na tosutang.
Knkawas 2019 idas 8, qtaun kari na “Hwasungtun yopaw” we, niqan ka seediq mnkela mesa Cwanpu peni, smniling mesa hmuwa ka brigun nami yami Dame ka Koringran. Bobo na de, mneyah rmengo mesa bale ba ka cingci kuwun na Paykong Raai‧Kutoro.
Sing-cng cyu-hwa (行政區劃)
smmalu patasKndalax knkawas 2009 iads 1 ali 1, wada psnakan sepac ptyusan cucusu ka Koringran: Kuyrweko, Kasuiyi-tosopu, Kaykukata ma Somosuko. Knkawas 2018 idas1 ali 1 de, wada psdhaun Ahwanta ma Kwekotari ka Kasuiyi-tosopu, wada mrana dehuk rima ka cucusu daha. Uka alang pngerah ka quri tgdaya hhreyan na hido ka Koringran nii, wada ptyusan tgparu ba cozen-pawhuci bobo dheran nii.
Cing-ci(經濟)
smmalu patasMhiti na berah kingal suci ka Koringran nii we, wada mgnetun cingci-cinso, ani si kndalax knkawas 1993 de, mdudul mtkela ka cingci daha dungan, cucu-cunghu na Koringran nii peni, kndalax knkawas 1980, dmoi cingxi-cinso ma, pgdehu kongkong-yiswan daha na ini keegu ka tonghwo-pungcang na. Kndalax knkawas 1990 ka wada na seeluk ka cenkwang ma sinkwang na de, waymaw na Koringran nii we ini knbaka, ani naq ga prading migin ma mpkmari cing daka kwang-u na we, ini kari bale nana, egu riyung ka suyo na ga meniq quri dheran ggqiyan hido ma hhreyan hido daha, maha 500 yi tong ka suyo na ma tenzanci na. Dungan we, ga meniq quri tghunac ssiyo na Nahosakosu we, ga smdiyan yaani rgparu ba kkriyan situ cinsu kwangcan.
Saya de, cingci na Koringran nii we, gmtange riyung aangal daha qcurux ma bbaruy daha qcurux, maha 80% na cukocu daha, lekuh daha bale ka tmbolung, niqan ka simuye daha tmabu miric uban duri, ani si kndalax kwoway ka mari ppuqun tnbugan daha.
Jen-ko (人口)
smmalu patasIni keegu ka hei seediq nKoringran nii ma, ga kndudul seerih ka hei seediq daha, so nii we we, ado ka ini ba pntena so klaali ka ali na keeman daka ali na diyan, kika smqeyq ooda kkdusan daha, kika seediq mangal krnexan qcahun hini we, mrinas alang qnlhangan icil, dndilan nii ka egu snpegan cusari daha. kingal tnsapah na seediq Innyoto, pnssingan knkawas 1917 niqan sapah thkmuwan kana ka laalang daha, sapah thkmuwan alang Nonatariko ka nii
Snpegan hei seediq
smmalu patas56,370 ka hei seediq Koringran(snpegan knkawas 2013 idas 1), 88% we seediq Innyoto(kana lqlaqi pnstrengan daka seediq icil), 12% de seediq tnheruy peeyah Oco, seediq tnheruy kndalax Tanmay ka egu bale. Maha naxal kbekuy hari seediq ka meniq Tanmay.
Knrana hei seediq: 0.9%(snpegan knkawas 2000)
Tngtingan laqi: cenhun cu 16.85(snpegan knkawas 2000)
Nhqilan: cenhun cu 7.55(snpegan knkawas 2000)
Nhqilan laqi rabu: 18.26 ka mhuqil/1.000 ka muudus tntingan(snpegan knkawas 2000)
Hei seediq mntuting cise-cungcangri: cenhun cu -8.38(snpegan knkawas 2000)
Tntingan laqi: cenhun cu 2.45 laqi hani mntutinng/mqedil(snpegan knkawas 2000)
Sqita knkawas
smmalu patasToma 14 knkawas: 27%(rseno we 7,718; mqedil we 7,483)
15 knknawas betaq 64 knkawas: 68%(rseno we 20,860; mqedil we 17,272)
Hmrinas 65 knknawas na: 5%(rseno we 1,332; mqedil we 1,644, snpegan knkawas 2000)
Kneegu mqeil ma riso
smmalu patasMtuting: 1 rseno/mqedil
Toma 15 knkawas: 1.03 rseno/mqedil
15knkawas betaq 64 knkawas: 1.21 rseno/mqedil
Hmrinas 65 knkawas: 0.81 rseno/mqedil
Kana hei seediq: 1.13 rseno/mqedil
Sntangan knuudus mtuting
smmalu patasKana hei seediq: 68.07 knkawas
Rseno: 64.52 knkawas
Mqedil: 71.68 knkawas (snpegan knkawas 2000)
Klegan sseediq
smmalu patasSeediq Koringran(kana Ingnyotojen ma laqi tntingan pnstrengan Iing-Ow): 87%.
Seediq Tanmay ma duma sseediq: 13%.
Cyaw-tung (交通)
smmalu patas_parked_at_Kangerlussuaq_Airport.jpg)
Pnugaluk daha mdooda alang ucuicil we, spooda daha sweyun daka Koringran-hangkong, daka Tanmay, Cyanata ma Pingtaw we, niqan hangpan daka koeung ma horung klaali.
Ado ka egu riyung haywan, uka elu rulu pggaluk, wano ba ssiyo rcilung paru ka uka huda we, niqan tikuh eluw, quri dheran so hini we secyaw ka ttpaun daha.
Knkawas 2000 we, 3729 ka cico daha hini, ckceka na we 2093 ka rulu naq nseediq.
Wun-hwa(文化)
smmalu patas
Gaya seediq Ingnyoto ka bale ba gaya na Koringran ma, paru ba dndilan tansen-wunhwa na Wecing. Niqan seediq Ingnyoto ka tmqcurux ka kndusan daha dungan.
Gaya seediq Ingnyoto ka bale ba gaya na Koringran ma, paru ba dndilan tansen-wunhwa na Wecing. Niqan seediq Ingnyoto ka tmqcurux ka kndusan daha dungan.
Knkingal knkawas we niqan psseung tnlusan secyaw huling, niqan rahur su de mosa psseung kana.
Prading kuxul mosa rmigo seediq ka Koringran nii we, ado niqan psseung tnlusan secyaw na huling, mosa cmebu qcurux, mkkesa ma kwataw hawse ka hiya.
Tg40 ka suce suntan-rawjen tahwe ciida we, Koringran nii ka bale ba alang na suntan-rawkongkong mesa kana seediq lalang mnosa hii.
Pnhyegan knkawas 1987 ka Koringran-tase.
tiyi (體育)
smmalu patasKwocya tiyi-syangmu na Koringran ka cucyo, ani si uxe cungyen na kwoci-cucyo-conghwe(FIFA) ka heya. Mesa ka FIFA nii, hweyenkwo na FIFA we, asi ka niqan sudu ba pnhuma naq ka cucyocang na ma, mtduwa ssaan psseung bnteran cucyo, ani si msekuy riyung ka karac Koringran nii, uka daha pphmaan sudu pnhuma nanaq ka cucyocang daha, kika uka kesun daha cucyocang tenzen-cawpi.
cmcamac, qqhuni ma ssudu (動植物)
smmalu patasQqhuni ma ssudu na Koringran nii we tayyen-cuu ka bale na bale, heya kana ka tama, taycaw, sudu ngudus miric ma tiyi. So ka dheran na uka huda we, gino ba hwasu, ryosu ma kaysu de, uka klegan duna qqhuni di.
nedis misan daha ka Koringran nii we ini ttai hido(ciye-sensyang). Ani si diyan rbagan de tnkaxa thido 24 patis hido, kika tmraki egu ba qqbheni eeyah daha tnbalung hini, malu riyung knkilan daha qqhuni ma ssudu duri. ani naq wada mquri tghunac de mpmisan ka duma qbheni we, ani si niqan naq qbheni meeniq hini klaali, so ka renyaw ma syawse-unyaw,
Koringrantaw we alang pecisyaong. Duma camac na we niqan huling lmiqu, rqebux peci, qolic weewe peci, rqenux tapaq urung ma risu. Ga meniq tgdaya na Koringrantaw ka rqenux malu sknexan, knknedux qraqil daha we skdakar daha knskuran bgihur huda peci.
Kssiyo yayung daha so rcilung paru we qtaan klaali ka cingyi ma haypaw. Niqan seyi. Kweyi, pimuyi ma pimuyi paru ka yayung daha mremun.