File:Flag of Bhutan.svg-Kwoci Putan. (不丹國旗 )

Bhutan (不丹) smmalu patas

Gaga kska Yacow ka Bhutan, 27 30 N, 90 30 E ka gaga na nniqan.

Kana ka knlbangan na o 38,394 sq km (hangan na o Tg137)

(knlbanga dxgal o 38,394 sq km, knlbangan qsiya o 0 sq km).

Kana ka sejiqun o niqan 750,125 hiyi.

Gaga Thimphu ka pusu alang paru, jiyax 17 idas 12 ka jiyax skrayan klwaan.

Manu ka dxgal Bhutan ga wada sugan 13.60% ka dxgal qpahan, 85.50% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 0.90% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, pnaah hngkawas2006 idas 12 jiyax 14pnrajing kmlawa klwaan.

 
File:Emblem of Bhutan.svg-Kwohwey.(國徽)
 
File:Bhutan in its region.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay.(自然地理位置)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Risu (歷史) smmalu patas

  • Kngkawas 1616 Kndadax Sicang ka Shabdrung Ngawang Namgyal (Shabdrung Ngawang Namgyal,1594–1651) peyyah pskingal biyax qmlahang Putan cida, dmuwi kndungus bay nniqan Putan, mnnrima na ini baka ka Krupay, qulung bay dhuq tnpusu mniq Putan. Shabdrung Ngawang Namgyal pa smdhu pnrdingan dxral mi minjuku mi snhiyan Putan jidayi saya.
  • Pnluban snhiyan llutuc Sicang mi Putan pa pncdhuwan mniq 18 sci qnlhangan Poroting ka Sicang cida. Ana so qlhangan seyhu Cingcaw ka Sicang, binaw pniqi ckcka knlwanan koka ka Putan, kiya mi srwanan spduwi nanaq cida qnlhangan na ka Sicang.
  • Kngkawas 1772 yahan knnrmux Ingkoku.
  • Kngkawas 1865 pkyuxan Ingkoku ppatas “Pnsdhuwan Sincura” ka Putan, pkyuxan mangal dxral 2000 pingfang kungri.
  • Kngkawas 1907, plixan Uyeyn Wangcuke ka bukung Tepu, hiya nanaq wada mbukung, phiyu koka Putan,balay bay u koka klwanan Ingkoku. Alaw ka mniq qnlhangan Ingkoku uka biyax pwaluk koka icil, beytaq dukuricu ka Intu da u,koka klwanan Ingkoku pa wada knpriyux Intu uri da.
  • Kngkawas 1910 idas 1 pbatas “Pnsdhuwan Punaka” ka Ingkoku mi Putan, pskingal pusa kari quri so qpahun mquri nganguc ka Putan pa, kasi ka spuda Ingkoku dmudul pkla.
  • Wada dukuricu ka Intu da u kngkawas 1949 idas 8 msupu pbatas “Pnsdhuwan ana dhuq knuwan psblayaq mi pkmalu”, pskingal pusa kari quri so qpahun mquri nganguc ka Putan pa, kasi ka spuda Intu dmudul pkla.
  • Mtnpusu mpdudul koka Putan ka Intu mi niqan biyax na pwaluk quri nganguc, kiya mi snkaun mpcaping mniq cka koka uri.
  • Kngkawas 1971 wada srwanan Intu mi sptmay UN ka Putan, kngkawas 1972 tuspac lutuc bukung Cikmey Sinke Wangcuke ka lmutuc bukung, pllutuc muru pkmalu pnluban quri Intu dungan.
  • Kngkawas 2006, Cikmey Sinke Wangcuke pa, wada na sbuway laqi niya ka mbukung koka.
  • Kngkawas 2007, msupu Intu pbatas “Pnsdhuwan Pkmalu ka Putan mi Intu”, snburah quri keynpo ka Putan, kndadax tnpusu bukung uka ngengalan kari mi knpriyux mbukung psruwa kari sndhu burah keynpo.
  • Kngkawas 2008 idas 3 diyax 24, muwaya balay knhbrawan tang ka seyngkyo, kasi seyngkyo umaw ging komin ingkay, idas 4 mniq sndhuwan niyi phiyu muwaya balay seyhu mnuda seyngkyo, binaw ida bukung koka ka rmabang niqan biyax.
  • Kngkawas 2013, tumndha muda seyngkyo ka Putan, Jenmin Mincu tang ka mbiyax, mntxal muda knpriyux tang mpdudul.
 
File:Bhutan CIA WFB 2010 map.png- Hnigan dxgal Putan. (不丹地圖)

Tiri (地理) smmalu patas

 
File:Bhutan-divisions-numbered.png-Singcengcyuhwa/kmlawa. (行政分區)
 
File:Satellite image of Bhutan in April 2002.jpg- Pnsasing kndadax karac baraw. (衛星圖2002年4月)

Wa mniq trahuc Asia ka Putan, koka ckcka wa mniq ratuc narac mi stabuy narac duwiyaq Simaraya, iril daya mi daya u mslutuc Cyukoku, mquri iril mi tutrahuc mi narac pa muayus Sicin pang Intu mi iril Mengcyara pang mi muayus Arunacyaar pang.

Koka niyi u koka wa mniq ckcka duwiyaq, tudaya u tubaraw daya mi trahuq u turuma ka nniqan, karac duwiyaq tudaya u knskuy balay, htngayan huda tnkawas ka lmiqu tudaya, karac tuckcka ayu pa muxul hari kiya, tutrahuc u qqapur bay ka lmiqu, mkduwiyaq truma mi mbrnux pa sshuriq mi mtilux hari ka karac, nniqan na u wa mquri Trahuc Asia. Kana koka Putan pa wa bungan lmiqu u 72%, rmabang kana Trahuc Asia. Rmabang bay tubaraw duwiyaq pa, wa mniq muayus Cyukoku mi Putan duwiyaq Kankapnsn, knbaraw na u 7570 meyta.

Singcng-cyuhwa (行政區劃) smmalu patas

Kana koka Putan pa psnaqan iril cyu, ckcka cyu, trahuc cyu mi narac cyu, trahuc cyu mi narac cyu, truma singcengcyu pa, psnaqan 20 cong.

 
File:Jacaranda bhutan.jpg (位於中央區普那卡的宗堡)

Cngcu (政治) smmalu patas

Putan gikay u psnaqan koka ingkay mi kokomin gikay, kana koka ingkay u niqan 25 hiyi knhbrawan, 20 hiyi knhbrawan u unuwan kndadax seynkyo, msngari da u bukung koka ka pnhiyu psdhu, ngalan ing kana koka ingkay pa, naqah mntumal tang; ging kokomin gikay u malu phyuun ka mntumal tang.

Sptutuy phiyu mpseyngkyo ddha ingniyi pa, kasi ka qulung bay mnnuyas daygakusey.

  • Kngkawas 2006 idas 1 diyax 18, bukung koka Cikmey Sinke Wangcuke pkla kari kngkawas 2008 muwaya muda seyngkyo kana koka, muru pnwaya gikay muda umaw burah seyhu, mugingkay kmlawa koka.
  • Kngkawa 2006 idas 12 diyax 14, bukung koka Cikmey Sinke Wangcuke wada na sbuway laqi niya Cikmey Kaysaar Namuyeyar Wangcuke ka mubukung koka.

Kngkawas 2007 idas 12 diyax 31, muda muwaya tubaraw giying seyngkyo ka Putan, kndadax 48 hiyi knhbrawan pnusa hangan bbtaqun mi, muda umaw 20 hiyi ging tubaraw gikay.

  • Kngkawas 2008 idas 3 diyax 24, snturung muwaya knhbaraw tang muda seyngkyo ka ndanan Putan, kasi sdurux seyngkyo kokomin ingkay ging, kiya mi spuda pusu pnsdhuwan niyi muda muwaya seyhu mnseyngkyo. Mnhdu seyngkyo da u wada kndadax pnwaya bbukung knpriyux pnwaya keyngpo pnhiyu bbukung. Ana so tnbukung kana koka ka bukung koka, binaw biyax mpqpah u wa sbuway congri mi neyke. Uxay wana smmalu waya ka kokoingkay , qulung niqan pdanan 2/3 ging kokoingkay da u, niqan biyax malu plixun ka bukung koka. Ana so niqan biyax malu muda palix bukung koka ka kokoingkay, binaw pkla ka tnpqita, ida dmuwi kari bay biyax ka bukung koka niya na. Pkmamu bay pnluban tnsapah bukung ka Putan Heping mi Fanjung tang ka wada mbiyax, 47 ka kana ging pa wada mangal 45, kiya mi so tnsualang ka Jnminmincu tang u wada ini baka. Putan Ryeynhe tang u congri brah Sangknaytu ka mpdudul, to bay qridin bukung koka ka mnswayi na qridin.
  • Kngkawas 2013, mndha muda seyngkyo kokoingkay ka Putan, mnuini baka seyngkyo ka Jnminmincu tang ka wada mbiyax, kiya mi 47 ka kana balay knhbrawan ging kokominingkay pa, wada mangal 32 hiyi ging, mntxal muda knpriyux ngalan mpqlahang seyhu.
  • Kngkawas 2018, mnturu muda seyngkyo kokominingkay ka Putan, mnnuini baka seyngkyo ka Putan Ryeynhe tang pa wada mbiyax, kiya mi 47 ka kana balay knhbrawan ging kokominingkay pa, wada mangal 30 hiyi ging, mndha muda knpriyux ngalan mpqlahang seyhu.

Cingci (經濟) smmalu patas

 
File:Bhutan Royal Audit Authority.jpg (王家審計署)

Putan u koka ini hari dayi tnburah qmpah. Kngkawas 2007, nngalan hbangan kingal idas sediq Putan pa pila Amirika 1400 (GNP per capita). Pusu bay nngalan dha hbangan tnnualang Putan u, sbari dha Intu ngengalun deyngki ka qsiya, spuda Ryeynhekwo kngkawas 2004 patas bntasan pkrana kana sediq tnlangan babaw dxral, 192 ka kana balay knhbrawan koka pa, wa mniq tu134 ka Putan, quri so keyjay u wa mniq thiti hari uri. Binaw saya niyi u alaw ka muda snturung cweyncyohwa, sediq knlangan u prading mari qqiya koka icil mi mquri maci thdil k aka sediq, ini ttuku ddiyun sntkuwan dha nanaq ka dsediq mi wada mkala ka cnhdilan napa quri keyjay seyhu, maku mkala ka uka qpahun dsediq. Btasil u niqan btasil rrulung mi btasil rkuruk.... Kana wa bungan lmiqu u 72%. Niqan bay hangan lmlamu qqhuni mi pphpah, pusu bay qqhuni pa niqan qhuni puti, qhuni gomu mi qhuni qulic.

Pusu bay qpahun kungyey u qqpahun ttiping quri so pkrana smmalu ddiyun tnsapah kddiyax mi uqun smnluwan, 74% sediq mpqpah u mpqpah qpahun phuma pnwalang mi mtabu tnbuwan mi mhuma qqhuni. Pusu bay nngalan pnhuma pnwalang tnkawas mntxal u payay mi lhngay mi mugi. Biyax qsiya phru deyngki ka pusu bay nngalan hbangan, ya bay 72% biyax qsiya phru deyngki ka sbari Intu. Qpahun ryoko ka kkingal pusu stmanan pnyahan nngalan hbangan. Cbiyaw han u ini bay ppwaluk quri knluwanan nganguc ka Putan, kngkawas 1974 ka hana smruwa ptmay sediq gaykoku, Putan saya da u niqan 150 ka dayri qpahun ryoko.

Ana so ini hhtur knhbrawan hiyi sediq nganguc miyah rmiwaw, binaw wana nanaq musa rmiwaw qnlhangan seyhu ka ssaun rmiwaw, 3 hiyi uxay u hmrinas 3 hiyi ka pnspuwan pa, tntaxa hiyi u kasi ka subway 200 pila Amirika ka jeyking, kiya ka ddiyun qmlahang nniqan ida nkiya mi waya rudan cbiyaw. Elu paru u 3000 kiro. Dapa ubal, roba, dapa dmay ka stmanan bay shaqun qqiya. Pusu bay stmanan mbbari stkuwan mi stmanan mpdayaw heytay qmlahang koka ka Intu. Thiti bay kana mtqiri knlangan babaw dxral smruwa pusa treybi mi wangru ka Putan uri. 

Jncyuan (人權) smmalu patas

 
File:Lotshampa refugees in Beldangi Camp.jpg (1990年代初期被不丹政府驅逐至尼泊爾的洛昌族難民)

Kkngkawas1990, seyhu Putan u mnuda quri snburah minjoku, wada dha lwaqun nganguc kana ka Rocang joku(pusu bay u Nipoar), hmrinas knbrawan kana koka 1/5. So niyi ka ndanan u pdudul sediq Rocang mpalix pnwaya pusu biyax bukung, phiyu seyhu pnwaya taygi ka sngtangan seyji. Knhbaraw bay Rocang joku u snrnu ini pntna kari seyji kiya mi wada qrapun mi lwaqun mi ulkan kana dnuwi jaysang. Cida, mabang bay mrrudu ka Putan mi kndudul bay mrana uri, kiya mi dmuwi Putan anjeyng buday muda muruc mi lmiwaq hbaraw bay sediq. Spuda snpuwan UN nanminsuusu, dhuq kngkawas 2008 cida, mnniq iril Nipoar nniqan mqraqil sediq ka mqraqil sediq Ptan pa hmrinas 107000 knhbrawan hiyi.

Bsiyaq hari kngkawas mniq nniqn mqraqil sediq cida da u, hbaraw mqraqil sediq pa prading mquri Kanada mi Nowey mi Ingkoku mi Awtariya mi Amirika dkoka niyi muda singsey hniwan mqraqil sediq, so malu musa thdil quri koka kiya. Kngkawas 2008 dhuq kngkawas 2012 cida, wada srwanan Amirika hniwan mqraqil sediq ka 60773 knhbrawan hiyi mqraqi sediq Putan. Alaw ka ini srwani seyhu Nipoar ka mqraqil sediq Putan mnniq koka dha mpsediq koka Nipoar, kiya mi dsediq niyi u wada msediq uka meybu koka suncahaya, uka biyax hnyuwan mi biyax seyngkyo.

Kingal dungan  u, wada pusa kari ka seyhu Putan, pnhyuwan tang dmqraqil sediq niyi pa to so ini puda waya mi pnsliyan mpqnaqah ndanan kana.Pusa kari ka pnsliyan snbeyhing mita biyax sediq, wada smliq kndusan txtaxa sediq ka seyhu Putan, yawkyo kana sediq tnualang, kana ini khbaraw minjoku, kasi ka mlukus lukus knhbrawan minjoku ka mniq nniqan pnspuwan nganguc. Mniq byo mi seyhu mi sapah pyasan mi nniqan seyhu, kiya mi pnspuwan mssli u muda sndhu bay uuda pnwaya.

Saya, seyhu Putan mi dmpciyuk seyhu u(pusu na bay u Putan Kyosanto (Maryeymaw)dndulan biyax pahung lqlic Putan) ini palix mttdiyal.

Dmpciyuk seyhu niyi u mnuda pusa kari sbrahun ka pnwaya quri dxral mi pdkaun ka biyax ssnaw mi qqridin mi seyji mincu dniyi ka yawkyo dha, binaw wada hrtanan seyhu mi wada pklanan sa pnsliyan ini puda waya.

Saya, dmpciyuk seyhu u smatang spuda mtdiyal pspoxun ka pnwaya bukung seyhu Putan. 

Knhbrawan hiyi sediq (人口) smmalu patas

 
File:Kinder mit Rabenvögel.JPG (街頭兒童)

Knhbrawan hiyi sediq Putan u 672,425 (pnspuwan kngkawas 2005 sspu keyngsa knhbrawan hiyi sediq).

Pntnaun pnsung kana mtqiri knlangan babaw dxral u scuqi tqapur nniqan sediq koka ka Putan uri.

Minjoku Putan u malu psnaqun tturu kluwanan: 

  • sediq Saarcyawpu, sediq tnpusa wa mniq tunarac Putan. 
  • sediq Krong, to bay so wa mniq tuiril Putan kana, dhiya u llutuc tnhdilan Cang joku 9 seyki
  • sediq Rosamupa, malu suncahaya sediq Rocang uri. 19 Seyki thiti miyah thdil Putan. Rosamupa (dungus na u turahuc Putan) u minjoku pprngaw kari Nipoar. 

Kari Cungke mi kari Ingkoku ka kari sduwi seyhu, sediq Rocang Nipoar u rmngaw kari Nipoar.

Kari Cungke mi kari Cang u niqan balay pnluban.

Kana sediq koka Putan u msupu snhiyan kana, snhiyan koka u bukyo pniyah Cang, pusu bay kluwanan bukyo u Cupakecyupay, niqan uri ka 25% ka snhiyan dha u Intukyo.

Muwaya balay pnhyuwan byo u kngkawas 637. 

Sinjya Itukyo pa to wa mniq turahuc Putan, niqan Spopay mi Pisnupay mi Singripay, niqan uri ka byo Intukyo u wa mniq Sinpu.

Niqan Pnkyo uri ka Putan, binaw hbaraw bay ka wada ddulan Ningmapay bukyo pniyah Cang da.

Pnyahan pnatas (參考資料) smmalu patas