Flag of Uganda
Flag of Uganda-Kwo-ci Uganda Konghkwo.(烏干達共和國國旗)

Uganda(烏干達) smmalu patas

 
File:Coat of arms of Uganda.svg-Kwo-hwey.(國徽)

Gaga kska Meycow ka Uganda, 1 00 N, 32 00 E ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 241,038 sq km(hangan na o Tg81) (knlbanga dxgal o 197,100 sq km, knlbangan qsiya o 43,938 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 38,319,241 hiyi. Gaga Kampala ka pusu alang paru, jiyax 9 idas 10 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Uganda ga wada sugan 71.20% ka dxgal qpahan, 14.50% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 14.30% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Yoweri Museveni, pnaah hngkawas1986 idas 1 jiyax 29pnrajing kmlawa klwaan.

 
File:Location Uganda AU Africa.svg-Ida nkiya lnglingay nniqan.(自然地理位置)

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Uganda(烏干達) smmalu patas

Uganda Konghkwo (Kari Swasiri: Jamhuri ya Uganda, kari Ingkoku: Republic of Uganda) splawa dha Uganda, kiya ka wa mniq Tunarac Afrika na qnlhangan kcka dxral, ntumal Pnsliyan Islam Kaygi.

Ri-s(歷史) smmalu patas

Ana so ssediq mnniq Uganda hniti tuqar u malu bhraun dhuq brah kongweyn kngkawas 1000, binaw quri so sediq co icil mntmay dxral hini brah bntasan niya pa, ssediq saya mkla niya u ini khbaraw. Sediq Uganda dhuq brah 1700-2300 kngkawas cida, ida kiya ppsli mumaduk niya. Babaw niya daw ya bay snpeyyah Tukcka Afrika skari Batu bujoku, miyah dhuq tuhunac qnlhangan hini tnpusu mniq, madas kkla smmalu xxiluy mi burah syakay mi pnwaya seyji, kiya u phiyu qnlhangan Kitara.

Ceng-c(政治) smmalu patas

Soto saya pa weynso qnlhangan mi pusu tunux mpdudul seyhu uri; soto ka smkaul taxa congri dmayaw hyanan qmpah. Mpsalu waya qnlhangan ka kokomin taykay, niqan 445 hiyi, iyax mntxan diyax qpahun u 5 kngkawas, hbaraw hiyi ka spuda seyngkyo knbeyhing umau, niqan duma hiyi u spuda heytay mi duma pnsliyan pusa hangan.

Qnnaqah(腐敗) smmalu patas

Seyhu Uganda pa wada srngaw Toming Kwoci u qnnaqah bay seyhu knkana qnlangan ka seyhu Uganda uri, 10 teyngsu ka mttuku niya u wana balay 2.4 teyngsu ka nanga dha teyngsu.

Singcng cyuhwa(行政區劃) smmalu patas

Knkana qnlhangan Uganda u psnakan 112 ka Cyu, kana Cyu niyi u pspuwan 4

Lnlingay Cyu, trahuc Cyu u phiyu Keyng. To bay psnakan pusu sangyey uxay

daw alang mkbrnux singcng ka tmhangan.        

 
File:Centrum kampala.jpg-眺望首都坎帕拉
 
File:US ARMY AFRICA 0003.jpg-美軍直升機和烏干達傳統服飾男子

Ti-ri(地理) smmalu patas

Ugan da ka qnlhangan kcka dxral, msdalih ou langu qsiya, mray so Langu Wetoriya, Langu Apot, Langu Aydhwa mi Langu Kiyaka. Knkana qnlhangan u wa mniq babaw tubaraw brnux, pndkanan haypa 900m; dxral nniqan dha u to bay knkkarac mtilux. Pusu bay alang mkbrnux u to bay wa mniq ssiyaw Langu Wetoriya, kiya ka knkana soto Kanpala uri.

Dxral nniqan(位置) smmalu patas

Uganda u wa mniq tukcka Tunarac Afrika, lmihu hmrinas Cutaw, tudaya u msqapah Tuhunac Sudan, tuiwil u tuhuy Congo Mincu Konghkwo mslutuc, tuhunac ka mtayus Tanzania mi Luanda, tunarac ka mslutuc Kenya, kiya ka kingal uka pqriyan ucilung na qnlhangan. Knkana knbeyhing dxral qnlhangan u 241,038 pinghwang km, tuhunac daya knbaraw u 644 km, tunarac iwil knlbangan u 563 km, mntna bay lktu qtan ka hnyuwan niya.

Hnyuwan lnlingay(地形) smmalu patas

Alaw wa mniq Tunarac Afrika nniqan dxral unbuhan, so kiya kcka tndxral u tubaraw ka dwiyaq mi rrbuq  bay ka ayu, tunarac mi tuiwil ddha nniqan u niqan tubaraw bay dwiyaq , tuiril u niqan tubaraw dwiyaq dhuq 5120m, tnkawas mhuda ka dudux dwiyaq, ayus tuiwil ka dwiyaq Lubuncojuy u knllabang 96km, haypa 4519m. Ayus tunarac ka dudux dwiyaq Okonghong u haypa 4322m, tunarac na Kongweyn Qnlhangan mi psrmalan ssanan umaduk, knbeyhing dxral u dhuq 9526 pinghwang km. Dxral nniqan tuhunac u to bay haypa 1524m balay kiya; haypa tudaya u wana balay 610m.

Quri qqsiya(水系) smmalu patas

Kcka tndxral Uganda u niqan ou bay yayung, Yayung Katunca u mquri Langu Wetoriya qluluy. Langu Wetoriya u mquri tudaya qluluy, mquri kcka Langu Kiyaka qluluy. Langu Kiyaka u mquri tuiwil Langu Apot dungan. Tuhunac bay Langu Apot pa niqan Yayung Kahu, tudaya balay u niqan Yayung Wetoriya. Langu Apot u niqan Yayung Apot Niro, mquri ayus qnlhangan Tuhunac Sudan qluluy. Ayus tuhunac Langu Apot ka Langu Aydhwa; mniq tuiwil tndxral qnlhangan u, niqan Langu Cyoc nina.

Knkkarac(氣候) smmalu patas

Afrika Telu pa ida nanaq kiya mndungus bay qtan ka lnlingay dha, Uganda u krinah bay mndungus knmalu qtan. Alaw ka kcka tndxral iiyax dwiyaq mi qsiya, so kiya knkkarac dha u ini so ktilux balay, pndkanan ka kntlxan knkkarac u ya bay sosu 15.6˚ dhuq 26.7˚ (Hwasu 60˚ dhuq 80˚) ka iyax niya, kiya mi mttuku bay qnyuxan quyux uri, knkawas knkkarac nniqan u to bay so snbliqan nniqan rbawan O Co, ana so htngayan kntlxan hidaw, binaw niqan kntltu bwihur mi tnayis quyux; pndkanan qnyuxan quyux kcka qnlhangan pa mniq hmrinas 1000 kongri. Binaw kcka tndxral qnlhangan u niqan kari bay quyu niqan doku pddayak, sediq mi tnbuwan u yahan balay pqraqil knttu, so kiya u pkhtur bay ddaun qpahun pkrana knkana qnlhangan.

 
File:Uganda - ad on van in Kampala.jpg-國營入股的行動電話公司車輛
 
File:Lira Uganda 2010 01 04.JPG-利拉市
 
中學

Cing-ci(經濟) smmalu patas

Knmalu balay ka dxral Uganda, kwangcan u niqan dong, ku uri. Qqpahan pnwalang ka pusu balay bumun keyjay, niqan 80% biyax mpqpah ka qmpah pkrana qpahan pnwalang. Alaw spuda dndulan sntamasu na dxral qmlahang ka keyjay, kiya ka pnhuma sngcan kahuy ka knou bay nngalan pila ka cuko.

Qqpahan Pnwalang(農業) smmalu patas

Mttuku balay ka qsiya Uganda, knmalu balay ka dxral, binaw uuda dha qmpah qnpahan u ida muru uuda cbiyaw, kcka qnlhangan u 82% sediq ka kasi stama mi psptama quri qqpahan pnwalang mudus (Kngkawas 1999), knlbangan dxral ndanan tmabun u niqan 42514 pinghwang km, kcka qnlhangan nngalan knkana sngcan u niqan 22.5% ka snpeyyah pnhuma pnwalang. Qpahan pnwalang u spuda pnwaya tiping mpqpah pnwalang, qpahun qnpahan u spuda qridin ka muda, pusu balay pnhuma qnpahan pa niqan kahuy, wata, wasaw puqan, ociya, sibus, qhuni nori mi kri tuiwil sar. Kiya uri u, Uganda pa phuma quri trabus, kawryang, abura pima, blbun urung miric, macu, bunga qhuni, bunga mi ssukay. Macu ka pusu bay uuqun pnsltudan sediq Uganda, nniqan knmalu dxral niya u blbun urung miric ka pusu balay uuqun, uuqun mi pphmaun u malu mn2 mehu ka 1 knkawas, qtan ka so niyi pa, quri so uuqun u uka ka ini ttuku ka kcka qnlhangan.

Qqpahan tmabu(畜牧業) smmalu patas

Qqpahan tmabu Uganda u mrana balay uri, duma dwiyaq kcka qnlhangan u kiya ka nniqan dxral buwan, knkana qnlhangan u niqan dapa, miric, babuy. Ubal qraqil ka pusu balay sbari nganguc uri, binaw hhiyi mi miruku dapa u ini ttuku ddiyun qnlhangan dha nanaq.

Qqpahan tnqcurux(漁業) smmalu patas

Qqpahan tnqcurux u mndungus balay uri, Langu qsiya mi yayung kcka qnlhangan u niqan qqcurux ka kcka qqsiya uri, to bay wa mniq Langu Wetoriya mi Langu Apot hiya ka pnyahan qqcurux, kcka qnlhangan pa niqan ya bay 5000 ka tbuwan qqcurux.

Qqpahan kwang(礦業) smmalu patas

Mndungus bay ka kwang cang Uganda, binaw nou bay ka ini kri nina, pusu bay kwang cang u niqan wu, si, dong, seykay, timu, msama btunux yu, btunux

rinhuy, jong, cyeyn, king, pi, ging, po, sin, dan mi rinswanyeyn.

Kongyey(工業) smmalu patas

Kongyey Uganda u wada mrana balay uri, wata, kahuy, mpsalu sato mi kmuruc qhuni, kongyey u wisu kndudul syeyntayhwa. Spuda biyax qsiya peyyah deyngki, koba smeynto, xxiluy, qqiya sapah mi qmpi sinaw knkana kongyey u wisu mrana kana. Qqsiya mi deyngki ka lxanan bay pkrana kongyey Uganda.

 
File:Fort Portal - Flickr - Dave Proffer (4).jpg-福德波特鎮

Cyaw-tung(交通) smmalu patas

Ppanan rulu Uganda u mndungus sunca uri, ppanan basu mi ppanan kisya u ida so sotu Kanpala ka pusu balay mi smquri nganguc pkrana. Ppanan rulu u ida ppanan basu mi hayya ka pusu balay, knbbaraw kana elu beyhung u 70,746 km, niqan 16,272 km ka elu beyhing hndan krotan, kcka niya u niqan 915 km ka

Elu beyhing hndan dha seyng, 4828km ka elu beyhing cweyntyeynho, kiya mi 13000km sngari ka tu2 malu elu beyhing. Knkana knbbaraw elu kisya ka 1244km. Ana so uka trduwan asu ka Uganda, binaw mndungus balay ka ppana asu kcka dxral, asu Langu Wetoriya u malu ppwaluk qnlhangan Kenya mi Tanzania, Langu Apot u malu lmutuc musa Kango, Langu Kiyaka mi mmusa Langu Apot ka Yayung Niro u to bay niqan ppanan asu kana, asu panan sediq mi asu mhaqun qqiya u tqapur balay qtan.

 
File:Kampala - Flickr - Dave Proffer (14).jpg-香蕉產業

Snlhayan snhiyan(宗教信仰) smmalu patas

Kngkkawas 1860, Kiristo kyo mi Islam kyo u swarang dhuq Uganda. Spuda  kngkawas 2002 mnhdu smpu knhbrawan hiyi sediq, niqan 85% knhbrawan hiyi sediq ka Kuriscyang. Quri so sinjya pa, Roma Teyns Kyo ka 41.9% hiyi sediq, hiti daw Burah Kyo ka 35.9%, tikuh balay sinjya ka Tongcng Kyo, 12.1% knhbrawan hiyi sinjya ka Muslim.

Uganda ka knkana kcka qnlhangan qnlangan tu2 tikuh bay kngkawas weysu qnlhangan, kngkawas  2014 u wana balay 15.5 kngkawas.

 
File:Matugga.jpg-馬土加鎮

Kari(語言) smmalu patas

Ou bay joku ka Uganda, kcka u uka ka mabang bay hbaraw joku. So kiya ana eygo ka kari ddiyun seyhu, binaw ou balay kluwan ka kari. Uxay wana kari Ingkoku, kari Oluganda na Bantu joku u srngaw dha balay uri, kiya u niqan sapah pyasan ka dmuwi ka dmuwi kari niyi tmsa.

Bungka(文化) smmalu patas

Bungka joku u ou kluwanan, Amin ka dmuwi biyax qmlahang cida u mnbiyax

bay lmiwaq sediq Asia (Pusu balay ka sediq India), saya dungan u hbaraw balay

sediq ka tbrinah miyah Uganda Dungan.       

Ttgesa(教育) smmalu patas

Pyasan Kanpala Makayrere ka pusu balay pyasan Uganda uri.     

Ccamac (野生動物) smmalu patas

Mndungus balay knou bay kluwanan ccamac ka Uganda, muru tunarac mkngahu Langu Aydhwa mi ssiyaw tuieil daya Langu Cyoc, kiya ka knbeyhing 1800 pinghwang km sngari na Elisabet kongweyn; kcka u niqan ou bay tqapur qalux singsing, rungay bering mi beyhing biyaq. Bbuyu congsin u niqan beyhing dapa ngucun, dapa lmiqu, rayung, lqlic mi miric ring. Mkngahu Langu ka pssliyan mniq homa mi eyu, niqan qalux sinyo, bhuway sinyo mi rqbux bbaraw waru mi kari bay lmlamu ccamac uri na, kiya mi mqliyang rakaw ubal niya ka qduda lalay, ingwu mqbulic mi cing tunux kwan mi ou kluwanan qqduda.

           

Pnyahan pnatas(參考資料) smmalu patas