Mexico
Mexico（墨西哥）
smmalu patas
Gaga kska Daya Meycow ka Mexico, 23 00 N, 102 00 W ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 1,964,375 sq km（hangan na o Tg14） (knlbanga dxgal o 1,943,945 sq km, knlbangan qsiya o 20,430 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 123,166,749 hiyi. Gaga Mexico City ka pusu alang paru, jiyax 16 idas 9 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Mexico ga wada sugan 54.90% ka dxgal qpahan, 33.30% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 11.80% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Enrique Peña Nieto, pnaah hngkawas2012 idas 12 jiyax 1pnrajing kmlawa klwaan.
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Mosik （墨西哥）
smmalu patasMsupu egu klwaan ka Mosik “ kari Sipanya, Estados Unidos Mexicanos”, slawa Mosik, México”,pusu pqlahan kingal alang klwaan daya Meyco nleynpan konghc, daya mntna mquri Amrika, hunac ni gqiyan hidaw o gaga siyaw taypinyan, Peylis, kwatimala ni gsilungCyalpi ka hraan hidaw, Mosikwan ka hraanhidaw. Hini o kklaban dhuq 180 kbuhug, kklaban Meyco hini o tgrima paru klwaan ni kklaban knlangan tgmaxal spac paru alang klwaan. durikana ssjiqan hmrinas 1.28 hpucing, kika knlangan o tgmaxal ssjiqan paru alang klwaan, kari Sipanya knlangan o tgkingal ssjiqan paru klwaan ni Latinmeyco tgdha ssjiqan paru klwaan. alang klwaan leynpan ka Mosik, kana 32 co, duma pusu alang ni paru alang nMosik ka kingal co.
Brah Klwenpu siida ka Mosik ida egu ka kklaan dha dxgal ska Meyco, saw Awrmeyk, Tewortk, Teawtiwakan, Sapotk, Mya ni Actk dnii. hngkawas 1521, sblux Mosik-tnocititlang ka Sipangya tikwo, phyugan burah Sipangya contu syacyu uri. hngkawas 1821, bukuy murux psbu ka Mosik, alang hini o rmngaw murux ni nMosik nii. muruxka Mosik do mnda kingal mrudu, ini sblaiq ka hbangan ni kmlawa. Bukuy bsbu ka Amrika “ 1846 – 48”gisu daya 1/3 dxgal muri biqan Amrika. 19 sc ka Mosik mnda kawteyn bsbu, Famo bsbu, bsbu ruwan, kingal sblux ka dha tikwo. Hngkawas 1910 prajing spaux murux kmlawa ka Mosik, hici do hngkawas 1917 seynfa ni kmlawa sayan bhyugan dha.
Ris（歷史）
smmalu patasHbarawpusu knkla dxgal Meyco ka Mosik, kmlahan Maya, Twortk ni Actk knkla dnii. prajing 16 sci sejiq Sipanya Ayrnang. Krtis mrmux Mosik, hngkawas 1521 ini dha baka ka sejiq Actk hini, kiya do kblux Mosik ka Sipangya da, nburah Sipangya uri .
Hngkawas 1810 rmngaw murux, hngkawas 1821 srwaan, phyugan ka Mosik tgkingal tikeo, kiya ni spuxan bukuy duri, phiyu Mosik hconkwo.
Bukuy murux ka Mosik do knhuway knhuway ciway ka dxgal alang, egu dxgal sbuway Amrika dhuq biyaw. hngkawas 1836, lnglung puda ka Amrika, hraan hidaw dayaTksas rmngaw wada sdhiyaq Mosik ni gaga murux, phiyu Tksas konghkwo. hngkawas 1823 ni hngkawas 1841, endha rmngaw murux ka Yocyatwen, hngkawas 1853 msupu Mosik leynpan dhuq biyaw. Hngkawas 1838 pspruq kawteyn psbu. hngkawas1848 ini baka psbu ka Meymo bukuy do, tbyaxun sbari Amrika ka daya llaban dxgal Mosik “ mntna klaban saw hunac empitu co Amrika sayan”. hngkawas 1853 nari dxgal Mosik ka Cyacten o wada uka empitu kbuhug sngari ka dxgal dha duri. hngkawas 1860 sbiyaw, sblxan psaping Fakwo Mosik, phiyu pskagun pqpah, Mosik tgdha tikwo. dndugan bukung Hualeys siida, lwaqan ka miyah mrmux sejiqan. kndadax hngkawas 1858 dhuq hngkawas 1872 pdudu klwaan ka hualeys, mhqin do, Pofeyliaw. Tiyas dmuy qpahun.
Mnda murux klwaan hngkawas 35 Pofeylio.tiyas do, hngkawas 1910 mspruq ka Mosik kmin. ini dha baka ka psaping leynpang, kiya ni dhuq hngkawas maxal mrudu ka klwaan Mosik. Hngkawas 1929, mhdu ka psbu ruwan do, mangan qpahan ka kminctutan Mosik, dhiya ka pqpah ni kmlawa Mosik da, dhuq hngkawas 2000, ini sruwa tan Mosik klwaan sington tan ni lyusesentay tan snpuan na “ pyeynkleynmon” miyah pgaau bukung ka Pisent. Fks. Ksata, kiya ni idas empitu hngkawas 2000 pgaau bukung sida wada mangan, hngkawas siida jiyax kingal idas 12 pqpah, pqpah hngkawas 6.sprun dha bi qmita ka endaan pgaau Mosik siida, nii ka kndadax hngkawas 1929prajing pqpah ka kmingctutan dhuq hngkawas 71 do, tgkingal wada enbiyax pgaau bukun ka fantueytan, kndadax hngkawas 1929 do mntgkingal sblaiq ka cntanlwenti.
Jiyax 2 idas 7 hngkawas 2006, prajing pgaau ka bukun Mosik ni ixey. Jiyax 5 idas 9, piyah kari pgaau ka Mosik leynpan, singtongtan klwaan pgaau bukun sejiq Feylipey. Kartlong. Inohwosa bgaau bukun siida wada enbiyax, mangan bukun Mosik, singtongtan klwaan ka dmutuc pqpah. jiyax kingal idas empitu hngkawas, fantweytan kminctutan pgaaw bukun sejiq Enlik. Peniya. Neytuo musa pgaaw bukun. pusu ddaun na pgaaw ruwan ka “ [eynk” – ida na psaun alang klwaan nganguc ka syo kons syoye klwaan Mosik, mrana swyso ni prigan kayk lawtonli, kana bbiyax qtaan, kika tru pgaaw bukun o ida hiya ka mniq brah. hici pngaaw na bukun mangan 38.21 tnegkmbkiyan, tgdha msriyux mnuda, kaykctu tan mnda hkawas 12 cayyeyhu mnuda. rmngaw ka niqan knkla sejiq, setupawli ni ini au ka alang ida Ntwo ka nadas paru naqih endaan nii.
Kmlawa (政治)
smmalu patasHngkawas 1917 Mosik syeynfa nii o sugan na tru klgan ka jiyun qpahun reynpan, sklawa, lifa ni sfa. Rngagan ka endaan, niqan paru bi ka jiyun qpahun sklawa ciku, dmuy paru qpahun ka bukun. Bukun ka muuda kndadax gaya kwoxey.
Prajing kndadax hngkawas 1997, knama mangan enbiyax ka fantwey tan, krinah gmlu paru ka kwoxey. saw dumaruwan cingci ni caycen, ida srwaun muda snkagun lifa ka bukun, kiya ni asi ka skwayun kwoxey. kndadax pngaaw sejiq ka bukun, qpahun na o hngkawas mataru, ini tduwa dmutuc. uka ka fucongtong Mosik, nasi ini tduwa dmuy qpahun ka bukun siida, kndadax kwoxey ka pgaaw kingal tnais pqpah bukun.
Dha ka pnuda kwoxey kana caniyueyn “Cámara de Senadores”ni congiyueyn “Cámara de Diputados”.hngkawas mataru ka qpahun caniyueyn, hngkawas tru ka congiyueyn. Maxal dha maspac ka tlngan caniyueyn kndadax ini sugi alang iyueyn ni sugan alang spuan csuyeniyueyn. Mniq rima kbkuy tnlngan congiyueyn o, tru kbkuy tnlngan kndadax kingal pgaaw alang asi pgaaw, duma dha kbkuy tlngan kndadax paru pgaaw alang muru pili rireyh pniqan. dha kbkuy nii o yasa dmayaw ciway hari tanpay musa ruwan kwoxey.
Pusu centang ka kminctutang, sintong tang klwaan ni mingcu kming tang.
Euda psaping （軍事）
smmalu patasPsaping Mosik “kari Sipangya, Fuerzas Armadas de México”psaping kwofang Meyco ka dhiya, maxal mngari kbuhu sejiq ka psaping sayan, mtrul kbuhu sejiq ka tmaga psaping, duma niqan 1.4 kbuhu sejiq ka psaping. muda iupingic, kiya ni psmiyah nanaq psaping, kingal hngkawas ka qpahun iupsaping, hngkawas tru dhuq mngari ka qpahun cyueyn psaping. Bukung o srwaun kwofangpu ni gsilung psaping kana klwaan pnuda saw nii, qmlahan kwofang ni qmlahan gsilung psaping pnuda bukung, kika bukung psaping ssing sayan ka dmuy qpahun nii.
Uka ka pusu jjiyun psaping tangk gsilung psaping, tru asucyucucyeyn ni maspac asu syunfancyeyn ka pusu jjiyun psaping gsilung, duma niqan kbkuy asu syunlwotin ni mngari kbkuy ka sejiq psaping gsilung ni psaping dxgal, psaping skaya o niqan maxal F-5 skaya sapah psaping ni maspac kmxalan sapah skaya, mtrul rima yunsuci. kkanauxay saw malu ka uuda psaping, dha daya siyaw klwaan psaping Amrika biyax psaping dha o ida ini kbiyax kiya, kika kiya ni uxay dha pnhyugan mspis ka psaping, pusu dha o mniq ruwan hini ka dhiya kika msupu saw htrun dha ka nnaqih uuda ni pguy psaping. [2]
Gneayus mklawa （行政區劃）
smmalu patas
Gneayus mklawa Mosik hngkawas 1917 Mosik syeynfa ka nhiyu. syeynfa nii ka pnhiyu snpuan klwaan Mosik kingal lyeynpanc nkonghkwo kiya, kndadax mtrul kingal cow “Estado Libre y Soberano”ni kingal lyeynpancyu “Distrito Federa”- pusu paru alang Mosik uri, kana mtrul dha ka snpuan phiyu. Pnruwan pnuda syeynfa, ida cow kana ka dmuy pnuda Mosik ryeynpan, kana tgkingal cow ida niqan nanaq ka ixwey ni syeynfa.
Llingay （地理）
smmalu patasGaga gqiyan hidaw taypinyan ka Mosik, hraan hidaw ka Mosikwan ni gsilung cyalpi, gaga saw peywey 14~33 tu ni 86~119 tu ska hini. hayan piyueyn ka alang yeynhay, kika ska o kawyueyn ni egu dgiyaq, kana egu dgiyaq. Pniq. Gqiyan hidaw kana dgring bbaraw dxgal babaw gsilung cyalifuniya, tayingyan ni cyalifuniyawan gisu pgayaw pska, breenux ka hraan hidaw hunac yocyatwen pantaw, bowkax bi dgiyaq Mosik ka Awlihsusapa, haypa 5700 mi, pusu ttudu dgiyaq Mosik ka ttudu dgiyaq Matley. kkana Mosik mnniq daya Meycow pankway, uri Syacyalifuniya pantaw mnniq taypingyan ni Kks pangkway, llingay hini, duma ka knkla llingay duma hraan hidaw Twanpeyk tisya “ yasa kana knlaban Mosik 12 tnegkmbkiyan”nCongmeycow[36], wana kmlawa dxgal ka rmngaw, Mosik ni Amrika Cyanata uri mntna ndaya Meycow[37].
Egu klgan ka karac Mosik, mcilux karac ka daya, kiya ni mcilux quyux ka karac hunac. pusu yayung Mosik ka yayung Pulawo, yayung Parsas ni yayung Yaci.
Syeynjcan ka ngngalan bi Mosik, kika slawa dha phpah klwaan.
Hbangan (經濟)
smmalu patasNiqan kongyey ni nongyey ka qpahun Mosik, gaga knhuway knhuwa mrana ka quri hbangan uri, hngkawas 90 hci do ida mingin hwa ka cyeyti Mosik tyeylucyu. Kwoyo ciyey kndadax hngkawas 1982 maxal kbkuy sapah mlih dhuq hngkawas 1999 ini dhuq dha kbkuy sapah. pnuda cincisyohwa, kika tbyaxun dha ka haykan, tyeylu, tonsyun, tyeynli, teynjanci ni qmpah tgaan sapah skaya dnii muda pplik
Hngkawas 1994 pnhyugan ka daya Amrika cyo brigan do, Mosik ni ciban paru bi knlangal hbanga klwaan brigan Amrika ni pbuway snkuwan slikaw mrana, tgmrana bi Mosik bukuy ngngalan bangan ni mrana ka ngngalan sejiq klwaan.
Wada dmayaw bi ngngalan nganguc ni wada hmrinas ka saw hngkawas 1995 slhbun Mosik hini, kika mniq hngkawas 1996 dhuq hngkawas 1999 siida prajing malu ka hbangan dha. brigan sejiq nanaq ida pusu biyax nii ka pdudu knrana hbangan, mntna hiya ida puuda saw duma ini klay muda hbangan ka Mosik, saw ini mntna ka ngngalan sejiq, kana klwaan niqan bi pila ssjiqan 20 tnegkmbkiyan mangan kana klwaan 55 tnegkmbkiyan kana ngngalan dnii, duri paru bi naqih iyu ni 122 sejiq ncinreyn ingsyan csu.
Hngkawas 1986 msuupu kwanmaw consyeytin ka amosik, prajing priyux kndadax krana ruwan ni mquri nganguc krana. Bukuy nii do cenfu Mo tbbiyax spriyux, kayk, syoxwa, puda quri nganguc, kika brah hngkawas 19995 cinci Mo dha o egu hngkawas ida knttu mniq ska ka kndkilan dha, kwoci cupey ni skuan nganguc knttu mrana, tonxwoponcan mlih dhuq kingal,kndadax naqih wada malu ka skuan sapah, sblaiq muway ka bbiqun, mrana ka ngngalan nganguc ni ruwan, duma na hiya, msuqi ka ngalan nganguc, pusu stama klwaan nganguc knputuh cpen miyah smalu msuqi hmrinas ka cinci hini. Jiyax kingal idas kingal, Mo o mnduwa msuupu daya Amrika cyomawicyu, mntna hngkawas idas 12 ka Mo yasa ruwan centan ka mnrudu, gmlu ka lnglungan brigan nganguc , knkingan knkingan qdoriq ka ngngalan, kika wada naqih paru ka xwopi dha, ida smisu bi ka cinjon dha. hngkawas 1996 Saytilyuey sapah qhlangan mniq Amrika ni tsliyan kocicinjon paru bi ka tnbyaxan dha dnayaw, pnuda bi gaya caycen, sluwan ka cinjon tic, sluwan ka cinci cyeyko ni muda ska bbaraw iyax jiyax ida krana ka cinci dha, kika cinci Mo hini wada hmrinas ka tnbyaxan dha hini. brigan cinjon o knttu wada malu, malu ka lili, ini kgllu ka brigan xwopi, konkon caycen o ida mnsrangi, mrana paru ka ngalan nganguc, priyux malu ka ngngalan ni psaan hbangan kwoci kwoci, wada qduun muway ka bbiqun hbangan nganguc, tura bi mrana ka wayxey cupey.
Ssjiqan (人口)
smmalu patasHbaraw bi ssjiqan klwaan Mosik ka skari Sipanya, kiya ni tgdha ssjiqan paru klwaan Latinmeyco, hmrinas pasi. kana klwaan ksaw 60 tnegkmbkiyan ssjiqan ka krimax sejiq In Ow, 30 tnegkmbkiyan ka lutuc sejiq Intian. shlayan klwaan Mosik ka kingal teyncu cyaw, kana klwaan 89 tnegkmbkiyan ssjiqan shlayan dh aka teyncu cyawtu, kiya ni niqan 6 tnegkmbkiyan sejiq shlayan dha ka kkingal paypyey citucyaw sincyaw, sngari 5 tnegkmbkiyan ssjiqan duma nanaq ka shlayan dha, uxay uri uka ka shlayan dha.
Gaya (文化)
smmalu patasSejiqan ( 民族)
smmalu patasKnrimax dara “ dara phgay sejiq ni sejiq Intian”60 tnegkmbkiyan, 30 tnegkmbkiyan ka sejiq Intian, 9 tnegkmbkiyan ka phgay sejiq, duma ka 1 tnegkmbkiyan.
Pnrhulan (宗教)
smmalu patasPnaah hngkawas 2010 saan miing ka ssjiqan, teyncu cyaw Lwoma ka pusu shlayan dha, maban 82.7 tnegkmbkiyan, uri 9.7 tnegkmbkiyan ka citu cyaw cyawpay duma, kana fuinpay “5.2 tnegkmbkiyan”, usyuncyey pay “1.6 tnegkmbkiyan”,duma sincaw cawpay “0.7 tnegkmbkiyan”,Yeyhxwa ceyncen sejiq “1.4 tnegkmbkiyan”, citufulin ansijxwey “0.6 tnegkmbkiyan”, yeysu citi hoci sentu pnrhulan “0.3 tnegkmbkiyan”. ini dhuq 0.2 tnegkmbkiyan ka pnrhulan uxay citucyaw ka shlayan dha, 4.7 tnegkmbkiyan ka rmngaw uka pnrhulan, 2.7 tnegkmbkiyan ka ini klayi.
Tgdha paru knlangan klwaan teyncucyaw ka Mosik, niqan saw mngari maxal kbkuy kbuhug ka teyncu cyawtu, hbaraw ka dha Pasi. duma 47 tnegkmbkiyan miyah pnrhulan kkingal iyaxjiyax. Jiyax 12 idas 12 knhngkawas, Mosik cupawsenjen - - Kwatalupeysenmu - - jiyax nii ka pusu bi jiyax shlayan alang klwaan dha.
Kari (語言)
smmalu patasKari Sipanya, kari Maya, kari Nawat ni duma kari alang seejiq.