Blue field with the Union Flag in the top right corner, and four red stars with white borders to the right.
Flag of New Zealand-Kwoci New Zealand (紐西蘭國旗)

New Zealand (紐西蘭) smmalu patas

 
File:Coat of arms of New Zealand.svg-Kwohwey. (國徽)

Gaga kska Tayangcow ka New zealand, hangan na icil o, "Aotearoa" (Kari Mawri). 41 00 S, 174 00 E ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 268,838 sq km (hangan na o Tg76) (knlbanga dxgal o 264,537 sq km, knlbangan qsiya o 4,301 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 4,474,549 hiyi. Gaga Wellington ka pusu alang paru, jiyax 6 idas 2 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal New zealand ga wada sugan 43.20% ka dxgal qpahan, 31.40% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 25.40% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Elizabeth II, pnaah hngkawas1952 idas 2 jiyax 6pnrajing kmlawa klwaan.

Ri-s (歷史) smmalu patas

New Zealand ka qnlangan babaw dxral knrisaw bay sediq tnhdilan qnlhangan uri. Sediq tnhdilan Polynesia pa ya bay mniq kongweyn 500 dhuq 1300 ka dhuq, wada mSediq Tnpusu sediq Maori New Zealand.

Sediq Maori pa ya bay kndadax Taiwan thdil dhuq Melanesia, kiya daw mquri tunarac musa Syakay Cyutaw na llutuc; mnmsangay 70 dhuq 265 kngkawas daw, burah mntxan bnbur qmiri beytaq sndiyal mi tnpusu mniq New Zealand.

So klaun muwaya balay dhuq New Zealand sediq O Co ka spuda hangan snkulan Netherlands Tunarac India Kojyo ka sediq Netherlands Abel Tasman (Abei Tasman, kngkawas 1603 dhuq kngkawas 1659 idas 10 diyax 10) dndulan niya qnpringan asu, mniq kngkawas 1642 dhuq ‘Tuhunac Tudaya Taw’ tuiwil mkngahu ucilung. Cida u ini dha klayi psanak ini sqapah ka ddha taw niyi, kiya ka splawa dha Staten Landt (Co ti). Kiya u bukuy daw muru dhiya mniq Indonesia Batavia saya ka pusu hangan nniqan dxral mi wada pryuxan Nieuw Zeeland. Pusu nniqan dxral hiya hangan brah han u kiya ka muru tndxral Netherland na Sealand Sng.

Kngkawas 1769, Ingkoku Cook cwancang (James Cook, kngkawas 1728 idas 11 diyax 7 dhuq kngkawas 1779 idas 2 diyax 14) u wada mn3 dhuq homung Tuhunac Taypingyang mndungus keyngkyo New Zealand, kiya mi muda rmicuh juga dxral New Zealand. Kiya u hana bay pnrdingan juga dxral u, wada dha ngalan 1 pantaw ka Stewart Taw, wada dha ngalan 1 tawyu ka Banks Pantaw. Juga dxral Cook u kiya ka wada dmudul O Co asu qmraq cing pkrana dhuq miyah quri muda ucilung hini.

Kngkawas 1788, Ingkoku u wada dha pqriyun pqlahang kcka dxral qnlhangan Australia na Burah Tuhunac Wales ka New Zealand, mndungus bay mndxral qlhangan Ingkoku. Dhuq kngkawas 1841 idas 7, New Zealand u hana snpeyyah dxral qlhangan Burah Tuhunac Wales psnakan, wada mndungus balay dxral qnlhangan New Zealand.

 
File:NZL orthographic NaturalEarth.svg-Ida nkiya nniqan lnglingay. (自然地理位置)

“Patas Pnsdhuwan Waitangi” u mniq kngkawas 1840 pbatas psdhu daw, New Zealand u wada mndxral qlhangan Ingkoku. Binaw patas pnsdhuwan u niqan kari Ingkoku mi kari Maori ddha kluwanan, rmnirih Ingkoku Hwangsu u wada matas kari Ingkoku, sediq Maori u wada matas kari Maori. Kari Maori u muda smdhu smruwa pndungus sediq Maori ‘tino rangatiratanga’ kari niyi mniq kari Maori ka ‘Ita qmlahang ita nanaq’, kari Ingkoku u wada sbrahan ‘Nniqan bukung’, ini pntna ka qnita dha quri patas pnsdhuwan niyi ka ddha dha. Kari niyi mi quri duma uuda pa ana dhuq saya ka mqriqu seyhu New Zealand mi sediq Maori. Mray so “Pawa Ucilung mi Brah Bnaqi Ucilung niya Dmnuwi Biyax” quri uuda mnima.

Kngkawas 1901, Ucilung Tasman quri icil na Australia Co knkingal dxral qlhangan Ingkoku; kiya ka knkana Burah Tuhunac Wales, Victoria, Queensland, Tiwil Australia, Tuhunac Australia, Tasmania mi New Zealand msupu muda phiyu 1 burah qnlhangan Australia Co Ryeynpang, kiya u mbiyax balay tumal mi pbatas keyngpo Australia, binaw hiti balay daw New Zealand u ida mdhu nanaq muda dukuricu nanaq.

Kngkawas 1845 dhuq kngkawas 1872 muda pddayak dxral ka Mccbu Maori, kngkawas 1987 rikisi sweycya New Zealand James u muwaya balay rmngaw rikisi niyi ka ‘Mccbu New Zealand’. Kcka na u wada balay ini pshlih mtdiyal mccbu niya ka mniq kngkkawas 1860, pusu balay nniqan dxral mccbu ka wa mniq Tudaya Taw na tukcka (Dxral nniqanWaikato). Kngkawas 1864 knhbrawan heytay Ingkoku u dhuq 18000 hiyi sediq (kiya kana ka heytay mkasa, heytay tapa dapa dmay mi heytay pawping), mccbu 4000 hiyi sediq Maori mpcbu. Sediq Maori u dmuwi mndungus bay uuda qqlahang dha ppuniq mi bakudang, wada dhuq balay hmtur heytay mkasa. 1800 hiyi sediq Maori mpcbu mi 800 hiyi heytay O Co ka wada mhuqil. Sediq Maori mniq kck knkana Mccbu Maori u wada mrdang 2100 msngari hiyi sediq. Tudaya Taw ya bay 1.6 knbkiyan pinghwang km dxral ka wada ulkun Ingkoku, kcka niya hmrinas dmka ka wada biqan pila uxay daw wada tbrnahun muway sediq Maori (ou balay u uxay tndxral ida mnniqan balay alang Maori), binaw pquri pkrana tnualang syakay mi keyjay u wada knbeyhing bay dndulan niya.

Beyhung ndanan (大事記) smmalu patas

Kngkawas 200-500, New Zealand u ya bay wada niqan ssediq ka miyah mniq hini da.

Kngkawas 1000-1200, ya bay tu1 qnpringan sediq Maori miyah tnpusu mniq na diyax snpngan dha.

Kngkawas 1840, pbatas Patas Pnsdhuwan Waitangi, New Zealand u wada mndxral qlhangan Ingkoku.

Kngkawas 1845-1872, New Zealand u wada muda sndxral New Zealand mccbu ka Ingkoku mqlahang niya mi dha sediq Maori.

Kngkawas 1893, New Zealand ka knkana qnlangan muwaya bay qnlhangan pndungus

qridin malu muda meytaq hyo.

Kngkawas 1907, New Zealand pa wada mnIngkoku Cucuring.

Kngkawas 1947, New Zealand snpeyyah Ingkoku dukuricu dmuwi pusu biyax dukuricu.

Kngkawas 1999, Helen Adams Keller ka New Zealand tu1 mincu seyngkyo qridin congri.

Kngkawas 2002 idas 2 diyax 12, congri Helen Adams Keller pa pquri 100 knkawas brah cida thdil miyah New Zealand ka Hwajn mangal jeyking txtaxa sediq na tmraqil minjoku cngco muda psruwa qnquwan dha kana sediq Hwajn mnniq New Zealand.

Kngkawas 2011 idas 2 diyax 22, Alang Mkbrnux Kiristo u wada muda 6.3 ci beyhing runu, niqan 145 hiyi sediq wada mrdang, nniqan hiya qqpahan pawsyeyn u wada song 120 oku pila Amirika (brahun pila New Zealand u 160 oku)

Kngkawas 2019 idas 3 diyax 15, sediq qnnaqah Brenton Tarrant u knrmux Alang Mkbrnux Kiristo na Kwangming Cincnsu mi kcka Rinwud Islam dmuwi puniq mcbu, niqan 51 hiyi sediq ka wada phqilan.

Kngkawas 2020 idas 1 diyax 28, New Zealand Cyeynkang Weysngpu (ministry of health) phiyu qnlhangan cyeynkang syeytaw congsin, muda pwaluk balay mhraw uuda Cyokoku Uhan Naru Brah Muru Narux Punu.

Kngkawas 2020 idas 2 diyax 28, New Zealand u pcriyu tu1 sediq runan Cyokoku

Uhan Naru Brah Muru Narux Punu.

Kngkawas 2020 idas 3 diyax 29 (diyax sngayan), New Zealand tu1 sediq runan Cyokoku Uhan Naru Brah Muru Narux Punu u wada mrdang, taxa sediq wada mndang niyi u 70 sngari kngkawas qridin.

Ti-ri (地理) smmalu patas

New Zealand pa niqan mudus lnlingay hiwan slhayan muyas sunca dha lmawa. New Zealand u niqan 2 pusu balay tawyu, Tuhunac Taw mi Tudaya Taw, kiya mi niqan tiping taw ka ssiyaw niya; iyax 2 taw niyi ka Ucilung Cook; kiya mi sotu Poneke (Wellington) u wa mniq Tudaya Taw na puting hunac.

Dxral dwiyaq u ya bay dmka knkana dxral, msngari daw brnux dwiyaq tiping mi tubaraw brnux; Tuhunac Taw na tuiwil u niqan knbeyhing bay Tudu ddwiyaq Tuhunac Alps, tubaraw bay dudux dwiyaq ka Dwiyaq Cook, haypa 3764m, ou huda cwan mi langu; Tudaya Taw tunarac dxral ka tubaraw, dxral kcka, dxral tuiwil u niqan knllabang bay nniqan puniq dwiyaq, ou langu, twelaq, qhdin, ssiyaq langu ka bbrnux; llbu mi mtbiyax bay ka yayung,malu bay stmanan ka biyax qsiyan.

Kngkarac New Zealand u iyax Muxul tay mi Mskuy tay, mnKngkarac Muxul Ucilung Sing. Pndkanan kntlxan Tuhunac Taw u sesu 8˚, pndkanan kntlxan Tudaya Taw u ya bay sesu 16˚. Idas 1 mi idas 2 ka kntlxan balay, idas 7 ka knskuy balay. Wana New Zealand Tuhunac Taw tukcka Otakou nanaq, karac New Zealand u mndungus balay, binaw karac u mncuwil mniq llbu bay diyax daw kasi ini biyaw knpriyux. Kngkarac nniqan Tudaya Taw u msdalih hari Mtilux Hari nniqan, karac rbawan cida u dhuq 24˚-28˚ kntlxan, tukcka Otakou kntilux bay karac u knttu dhuq 30˚-34˚. Nniqan rrbuq dxral New Zealand u qnyuxan tnkawas pa dhuq 600-1600mm. Tuhunac Taw mniq nniqan tuiwil mkngahu ucilung u knou bay qnyuxan qsiya, kiya mi Tuhunac Taw nniqan tunarac mkngahu ucilung, nniqan Canterbury brnux mi tukcka Otakou u tikuh balay qnyuxan qsiya kiya, (qnyuxan qsiya tnkawas u ya bay 350mm) Christchurch (splawa dha Alang Mkbrnux Kiristo) ka kndnguwan bay alang mkbrnux New Zealand, qnyuxan qsiya tnkawas u ya bay 640mm. Hamilton ka knou bay qnyuxan qsiya alang mkbrnux New Zealand, qnyuxan qsiya tnkawas pa dhuq 1325mm, thiti daw kiya ka Auckland. Tuhunac Taw tuiwil hunac duma nniqan qnyuxan qsiya u mniq iyax 5000 dhuq 8000mm, duma ayu dwiyaq qnyuxan qsiya u dhuq 15,000mm, kiya ka knkana qnlangan qnyuxan qsiya knou bay nniqan uri.

Sing-ceng cyu-hwa (行政區劃) smmalu patas

New Zealand Wangkwo (Realm of New Zealand), kiya ka Ta Ingkwosyey na 16 wangkwo niya uri. New Zealand Wangkwo u kiya ka knkana New Zealand tndxral, Cook Cyuntaw, Niue, Tokelau Cyuntaw, Tuhunac Ci Rose r5 nniqan dxral niyi.

New Zealand tndxral niya u psnakan 16 Ta Cyu mi ddxral Tam Cyuntaw, kcka 5 Ta Cyu Auckland, Gisborne, Tasman, Nelson, Marlborough mi Tam Cyuntaw ka ssbruxun nanaq qmlahang Cyu kiya*:

New Zealand Singcng Cyuhwa (紐西蘭行政區劃)
 
File:NZTerritorialAuthorities-1-zh.png

Nniqan Tudaya (Northland)

北部地區 (Northland)

Auckland 奧克蘭 (Auckland) *

Waikato 懷卡托 (Waikato)

Bay of Plenty 豐盛灣 (Bay of Plenty)

Gisborne 吉斯伯恩 (Gisborne) *

Hawke's Wan 豪克斯灣 (Hawke's Bay)

Taranaki 塔拉納奇 (Taranaki)

Manawatu-Wanganui 馬納瓦圖-旺加努伊 (Manawatu-Wanganui)

Wellington 威靈頓 (Wellington)

Tasman 塔斯曼 (Tasman) *

Nelson 尼爾遜 (Nelson) *

Marlborough 馬爾堡 (Marlborough) *

Tuiwil Mkngahu Ucilung

西岸 (West Coast)

Canterbury

坎特伯雷 (Canterbury)

Nniqan Otago 奧塔哥地區 (Otago)

Nniqan Tuhunac 南部地區 (Southland)

Tam Cyuntaw 查塔姆群島* (Chatham Islands)

Ceng-c (政治) smmalu patas

New Zealand ka Bukung Phiyu Waya Pnwaya Simin Gikay Pnwaya Mincu, so kiya uka ka mndungus bay patas keyngpo. New Zealand qnhlangan weynso ka New Zealand bukung qridin Elizabeth 2th, spuda bukung Ingkoku ka muda rmirih uri, wana nanaq biyax pnskraya hangan ka rngiyan; alaw hiya u tnkawas ini eniq kcka qnlhangan dha, kiya mi congtu ka rmirih bukung qridin mniq kcka qnlhangan. Mndungus bay biyax singcng u pnuda seyngkyo umau na congri ka muda, so kiya Cingci Sweyjn Kana Qnlangan mincu cusu u tu4 tnbkuwan knkana qnlangan, nniqan Yatay pa tu1 tnbkuwan.

Kwohuy New Zealand u muda 1 ying na conggiying, niqan 120 hiyi gying, iyax diyax qpahun u 3 kngkawas. Kngkawas 1996 prading dmuwi pnwaya 1 sweycyu 2 hyo mi pnwaya ryeynri, txtaxa cngtang u muru pnsdkanan mnnangal hyo cngtang muda psasu piya hiyi gying. Kngkawas 2008 kana qnlhangan seyngkyo, Qnlhangan New Zealand Tang mbiyax sweyncyu pa wada mrana ka gying dha mi cngtanghyo dha, so kiya ka knkana bay knhbrawan hiyi gying saya u 122 hiyi.

Pusu bay cngtang kwohuy saya pa niqan Kongtang (Labour Party), Qnlhangan Tang (National Party), Msama Tang (Green Party), Maori Tang (Maori Party), Ryeynho Weyray Tang (United Future), Singtong Tang (Act New Zealand), Mana Tang (Mana Party). Quri so uuda u knbeyhing bay cngtang uka brahan mangal hmrinas knhbrawan hiyi gying daw, kasi ka msupu tiping tang pssli ryeynho seyhu.

Congri saya ka Kong Tang Jacinda Kate Laurell Ardern.

Jen-ko (人口) smmalu patas

Knhbrawan New Zealand u 500 knbkiyan hiyi sediq, kiya ka tubaraw bay alang mkbrnux hwa na qnlhangan; ya bay 72% hiyi sediq ka mniq 16 pusu balay tuhuycyu, kcka niya 53% ka mniq Alang Mkbrnux Auckland, Alang Mkbrnux Kiristo, Alang Mkbrnux Wellington mi Alang Mkbrnux Hamilton. Alang mkbrnux qnlhangan New Zealand pa mndungus bay malu nniqan, mray so Alang Mkbrnux Auckland u kiya ka mnkngkawas 2010 cida wada snpngan knkana qnlangan tu4 tnbkuwan mndungus bay nniqan ssdiq na alang mkbrnux; Alang Mkbrnux Hamilton u tbkuwan tu12 kiya.

Kngkawas 2008, knhbrawan hiyi sediq New Zealand yuci knudus u 82.4 kngkawas (qridin) mi 78.4 kngkawas (snaw); snpuwan dha pa ya bay 2050 cida daw, pndkanan pntingan cida kndusan dha New Zealand pa kndadax 80 knkawas mkala dhuq 85 knkawas, hnqilan ryu laqi rabu uri u wada kndudul mlih uri. Kingal uri u, pnspuwan knkana ptuting laqi rabu ryu New Zealand u 2.1%, mkala qnlhangan icil wada kayhwa qnlhangan, kiya mi ida nkiya mntuting ryu mrana knhbrawan hiyi sediq u niqan balay hniwan dha. Kiya mi, New Zealand u rmabang qnhlangan icil niqan rrisaw sediq mpqpah kongyey msasu kiningal nniqan, ya bay 20% hiyi sediq ka 14 uxay daw laqi ini khrinas 14 knkawas. Kngkawas 2050 cida, knhbrawan hiyi sediq New Zealand u musa mpdhuq 530 knbkiyan hiyi sediq, kcka knkawas dhu u mpkndadax 36 knkawas mkala dhuq 43 knkawas, knhbrawan rudan piri u kndadax 18% mkala dhuq 29%.

Minjoku mi sediq tnhdilan (民族與移民) smmalu patas

Kngkawas 2006 patas snpuwan knhbrawan hiyi sediq ka pkla, New Zealand pa ya bay niqan 67.6% knhbrawan hiyi sediq u mnllutuc sediq O Co, ya bay 14.6% mnllutuc Maori joku. Duma daw pusu niya minjoku u kiya ka llutuc sediq Asia (9.2w%) mi duma sediq Taypingyang (6.9%), niqan 11.1% knhbrawan sediq u pkla dhiya nanaq ‘Sediq New Zealand’ ka dhiya, 1% ka pkla dhiya u minjoku icil. Psdkanun ka kngkawas 1961 pa, cida muda smpu knhbrawan hiyi sediq New Zealand u niqan 92% ka llutuc sediq O Co, 7% ka sediq Maori, llutuc sediq Asia mi duma sediq Taypingyang u ya bay 1% balay. Cida mnniq New Zealand nniqan hiya u splawa dha ‘Sediq New Zealand’ (New Zealander), kiya mi sediq tndxral mi kana qnlangan u splawa dha ‘Kiwi’. Maori knbalux kari dmuwi ‘Pākehā’ (Bhuway sediq New Zealand) tmiyu ‘Llutuc O Co Sediq New Zealand’, binaw bukuy niyi u ini skuxul tmhangan niyi. Kari ‘Pākehā’ niyi saya u wisu ddiyun lmawa ‘Uxay Llutuc Polynesia Sediq New Zealand’.

Maori joku ka muwaya bay sediq mnniq New Zealand, kiya ka miyah thiti ka sediq mpqlahang niya pneyyah O Co, alaw New Zealand cida tnhdilan cngco u mntna hari Australia na Bhuway Australia cngco. Kiya uri u niqan hbaraw ka Netherlands, Dalmacija, Italy mi Doicu na sediq tnhdilan, kiya mi snpeyyah Australia, Tudaya Mey Co, Tuhunac Mey Co mi Tuhunac Afrika na O Co cyeyncyey sediq tnhdilan msupu miyah hini. Mqraqil balay ka keyjay cida, wada ptrwahan ka sediq tnldilan cngco, kiya mi wada ptsanak ka pnyahan qnlhangan sediq tnhdilan.

Spuda kngkawas 2001 smpu knhbrawan hiyisediq, New Zealand pa niqan 6 knbkiyan hiyi sediq ka mniq sapah dmuwi kari Telu, ya bay niqan 4 knbkiyan hiyi sediq ka mkla rmangaw kari Guangdong, ya bay niqan 5000 hiyi sediq ka mniq sapah pprngaw kari Fuzhou, kari Holo mi kari Fucyeyn.

Duma Taypingyang Tawkwo ka wisu tthdil hini, niqan 6 knbkiyan hiyi sediq mkla rmngaw kari Samoa.

Llutuc sediq O Co ini khbaraw minjoku kcka dha u, llutuc sediq France, Doicu, Russia ka tura hari. Ya bay 60500 hiyi sediq mniq sapah ka pprngaw kari France, ya bay 5 knbkiyan hiyi sediq tu1 kari ka kari Doicu, ya bay 1knbkiyan hiyi sediq tu1 kari ka kari Russia.

Quri so llutuc sediq Tuhunac Asia u, spuda snpuwan kngkawas 2013, ya bay niqan 6 knbkiyan hiyi sediq ka mniq sapah pprngaw kari India, 19000 hiyi sediq ka llutuc Panhcopu (lxanan ka sinjya Siko Kyokay), niqan 9500 sngari ka llutuc sediq Srillanka.

Kiya daw, pspuwan knkana minjoku sediq New Zealand saya pa niqan 120 kluwanan

minjoku.

Cing-ci (經濟) smmalu patas

Keyjay New Zealand u mrana balay, mnwada kayhwa qnlhangan. 20 kngkawas cuxal pa, keyjay New Zealand u wada mndungus bay kndadax pusu qqpahan ppnwalang, knpriyux niqan bay kwoci cingcngri na kongyeyhwa mtrawah sucang keyjay. Qqpahan ppwalang na rawtongri u wana balay 10% knkana New Zealand, binaw qqpahan tmabu tnbuwan ka lxanan balay keyjay qnlhangan. Kana qnlhangan dmka cuko congcu ka snpeyyah nyahan tmabu tnbuwan. Hiyi miric, miriku mi qthur ubal cukocu u kiya ka tnbkuwan tu1 qnlangan.

New Zealand ka knkana qnlangan knbeyhing bay pnyahan tnguraw rqnux na qnlhangan mi cuko qnlhangan, knkana pnyahan qnlangan na 30%. Pusu bay kwangcan u niqan mey, king, xiluy, gasu ida nkiya, ging, mong, wu, rinswanyeyn, gasoring uri, binaw ini kou ka snliyan. Sbliyan gasoring u 3,000 knbkiyan tun, gasu ida nkiya ka 1,700 oku rihwang m. Llmiqu cuweyn u mttuku balay, dhuq knbeyhing dxral knkana qnlhangan na 30%. Ida nkiya qqhuni u niqan 630 knbkiyan lituk, qqhuni pnhuma sediq ka 180 knbkiyan lituk.

 
File:Auckland Waterfrt.jpg

Pusu pnyahan dha u niqan qhuni ida nkiya, mtumun qhuni, icx asu, patas mi qtinuh. Mttuku bay ka qqcurux. Pnyahan kongyey u pusu bay ka nongrinmu cyakong, pusu bay ka smnalu unuh tnbuwan miric mi dapa, moxu, uuqun, qnpiyan sinaw, qraqil, wasaw puqan, smalu patas mi qhuni smluwan mclokah kongyey, pusu pnyahan u spuda cuko kana. Wada mdhu bay kikay hwa ka qqpahan pnwalang, pusu balay pnhuma qqpahan pnwalang u tiping mugi, beyhing mugi, yeyn mugi, hiyi pnwalang. Uuqun niyi u snpeyyah O Co cinko, uka brahan pttuku nanaq ddiyun dha nanaq. Dddxral qqpahan tmabu tnbuwan ka 1,352 knbkiyan lituk, kiya ka dmka dxral qnlhangfan. Kndux ubal miric u 25% knkana qnlangan, coku u tnbkuwan tu1 knkana qnlhangan. 200 hayri New Zealand ka seymong keyjay cyu, kiya mi tu4 tnbkuwan knkana qnlangan, mttuku balay qqcurux, qneraq tnkawas qqcurux kcka cyu u ya bay 50 knbkiyan tun.

Mndungus bay karac niya ka New Zealand, msburah bay ka lnlingay niya mi, malu bay qtan ka sdmhaun qmita nniqan, tqapur bay ka ssanun rmiwaw, knou bay knpriyux ka nniqan dxral sdhmaun. Qqpahan rmiwaw ya bay 10% knkana nngalan kcka qnlhangan sngcan congcu, kiya mi mthiti na qqpahan smnalu biyuq unuh na tu2 knbeyhing cwanghuy canyey. Tudaya Taw u ou dwiyaq puniq mi qhdin, Tuhunac Taw u ou yayung huda mi langu. Quri so Tudaya Taw na Ruapehu nniqan puniq dwiya, niqan 14 puniq dwiyaq ka mtqiri hiya, 1,000 msngari ka mlaq mtilux qsiya qhdin, kkluwanan dngedang qsiya, bling pnshnakan, mtilux langu claq mi iyax sngayan qsiya mi lmlamu kkluwanan sdhmaun qqtan, wada mqnlangan ini kou mi tukubeycu na puniq dwiyaq mtilux dxral sklwiyun bay nniqan niya.

Tubaraw bay ka kndusan sweycwen dha New Zealand, mniq UN kngkawas 2014 ssediq pkranan cusu u tnbkuwan tu7.

Alaw pusu balay stmaun keyjay New Zealand ka qqpahan pnwalang, mniq quri so kndkilan ida nkiya cyeynyi ka New Zealand pa mntna Australia tqlahang balay, quri so kndadax qnlhangan icil na mundus u tqlhangan dha balay skkingal keyngsa. Kiya dhuq qmlahang lnlingay kndkilan ida nkiya New Zealand.

Ttgsa (教育) smmalu patas

New Zealand u 5 knkawas daw prading musa muyas da, pnwaya kyoiku u 11 kngkawas: kcka niya u pyasan tutiping ka 6 kngkawas, pyasan tukcka u 2 kngkawas, pyasan tubaraw u 5 kngkawas (pyasan tubaraw hhiti bay 2 kngkawas Y12 mi Y13 u malu umau ini puyas).

New Zealand u knkana balay u niqan 8 pnhyuwan qnlhangan ka pyasan tubeyhing, muru so nniqan lnlingay u snpeyyah tudaya mquri tuhunac ka truma niyi: smmalu patas

Tudaya Taw: 北島: smmalu patas

Pyasan tubeyhing Auckland 奧克蘭大學

Pyasan tubeyhing rikong Auckland 奧克蘭理工大學

Pyasan tubeyhing Waikato 懷卡托大學

Pyasan tubeyhing Messi 梅西大學

Pyasan tubeyhing Wellington Victoria 威靈頓維多利亞大學

Tuhunac Taw: 南島: smmalu patas

Pyasan tubeyhing Canterbury 坎特伯雷大學

Pyasan tubeyhing Lincoln 林肯大學

Pyasan tubeyhing Otakou 奧塔哥大學

Knkingal nniqan u niqan nanaq pyasan rikong sweyweyn, kyoiku sweyweyn mi tubaraw tng kyoiku ciko. Spuda burah waya tnhdilan sediq, kngkawas 2006 daw, miyah New Zealand muyas pyasan tmkarac pa (PhD), malu mntna bbuway pila pnyasan mpuyas tndxral hiya, laqi u malu mntna bbuway pila laqi muyas tndxral uri muyas pyasan tutiping mi pyasan tukcka kongri, msdungus u malu niqan biya qnpah hiya uri.

Wun-hwa (文化) smmalu patas

Pnstnaun ka qridin mi snaw 性別平等

Kngkawas 1893, qqridin New Zealand u wada mangal biyax seyngkyo, kiya ka knkana qnlangan muwaya bay niqan biyax seyngkyo qridin na qnlhangan. Niyi ka 19 th malu ndanan pnskraya undo dndulan biyax qridin.

LGBT cngco, kngkawas 2013, New Zealand msnul quri O Mey duma qnlhangan mi nniqan, wada mutu1 qnlhangan srwanan waya msturung ka snaw tuhuy snaw mi qridin tuhuy qridin.

Rweri Haka 哈卡舞

Rweri Haka ka pnsltudan sdhmaun pqita yisu New Zealand sediq Maori. Cbiyaw han u mpccbu brah han muda pqita rweri mccbu, spuda niyi muda pssicu sediq.

Kari uyas Rweri Haka u ini pskingal, ini pntna joku u ini nanaq pntna ka kari uyas uri. Rweri Haka tukubeycu niya balay u muda pthma bbaraw bay hma dha kana ka txtaxa. Dungus niya u muru payi wada phqilun daw, mntna so wada qyanan dudux qrti ka hniwan tunux dha. Kiya mi qnita dha hma qnnaqah sediq u mqalux kiya, so kiya muda pthma pqita hma dha nanaq pkla dhiya u sediq knmalu qcahur dha kiya.

New Zealand Qnlhangan Kandang Boru Tuy Mqalux Kana Tuy (All-blacks) mniq pnsung boru brah han u muda Rmweri Haka, saya daw wada klaun balay sediq qnlangan kana da. 

Spuda sediq Maori muda psanak pa, Rweri Haka u niqan 3 kluwanan: smmalu patas

Whakatu waewae

Tutu ngarahu

Peruperu

Pskbiyax hiyi (運動) smmalu patas

Kandang boru ka pusu balay pskbiyax hiyi New Zealand, niqan uxay mndungus bay ‘Pskbiyax Hiyi Qnlhangan’ ka hnyuwan niya. Duma ryosing undo u niqan pancyo, pspaux spriq dxral boru, rancyo, mtur boru, pnsung rulu, kawrhu boru, tmapaq qsiya mi ami boru.

Kandang boru, rancyo, pancyo, ryeynmongsu kandang boru mi reycyo undo uri, New Zealand qnlhangan dayhyotuy u mbiyax balay kana; pnsung asu, clokah asu mi jiyu dndeyngsya uri, pnsltudan u knmalu bay ndan dha uri. Ini khbaraw bay ka knhbrawan hiyi sediq New Zealand, binaw mbiyax bay ka undo dha, nasi so psdkanan ‘Tanwey knhbrawan hiyi sediq mnangal snadu ryu’ qmita daw, mniq Olympic undokay, Ta Ing Kwosyey Undokay u to bay mniq tubrah kana.

Ryeynho Kandang Boru (Ipang u splawa dha Kandang Boru) u ririh sa hnyuwan balay New Zealand, kiya mi hangan qnlhangan dayhyotuy dha u Mqalux Kana Tuy (All Blacks), mbiyax ryu u tubaraw bay knkana qnlangan, kiya mi pnsung brah cida han u muda Rmri Haka kiya ka nniqan bay hangan dha.

Kngkawas so niyi ka New Zealand Mtur Boru Tuy (Pnngalan hangan u ‘All Whites’ ‘Mbhuway Beyhing’) ka biyax dha u wada mrana balay, wada balay tumal Yacuryeyn ka Australia Qnlhangan Mtur Boru Tuy daw, wada mTayang Co tu1 ci bang ka New Zealand Tuy da, kiya mi mniq kngkawas 2010 u wada mndungus bay cnbu kngkawas 2010 Tuhunac Afrika Qnlangan Pey cweysay cyeytwan. Mniq qnlangan pey cweysay cyeytwan mn3 pnsung mn3 sobu, kiya ka 32 mpnsung boru wana murux bay dhiya ka ini balay tkimax niya, kiya mi pnsung pnsnakan daw wada sobu mn4 mangal qnlhangan pey mi cida cyey tu1 ci bang na Italy tuy. Huyringtun Honghwang tuy ka mniq kngkawas 2007 rmirih New Zealand cisu tuy6 prading tuhuy A-League Taryeynmong pnsung, kiya ka New Zealand saya murux bay tumal tingci ryeynmong na cuyey myur boru tuy.

New Zealand na ciseyng undo mi tansyeyn ryoko pa ka niqan bay hnhangan uri. Tna mniq kngkawas 1988, Tuhunac Taw Hwangho Cn u kiya ka wada phiyu knkana qnlangan muwaya bay sangyeyhwa kawkong tantyawcang. Mkala dwiyaq undo u ryosing balay uri. Niqan bay hnhangan sediq mkala dwiyaq ka Aydmong Sirajwey cweysu, kiya ka tu1 sediq mnkala dudux dwiyaq Mount Everest.

New Zealand qnhhangan undo tuy u niqan nanaq seymung balay hangan dha nanaq:

Pnyahan pnatas (參考資料) smmalu patas