Portugal
Portugal（葡萄牙）
smmalu patas
Gaga kska Owcow ka Portugal, 39 30 N, 8 00 W ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 92,090 sq km（hangan na o Tg111） (knlbanga dxgal o 91,470 sq km, knlbangan qsiya o 620 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 10,833,816 hiyi. Gaga Lisbon ka pusu alang paru, jiyax 10 idas 6 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Portugal ga wada sugan 39.70% ka dxgal qpahan, 37.80% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 22.50% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Marcelo Rebelo de Sousa, pnaah hngkawas2016 idas 3 jiyax 9pnrajing kmlawa klwaan.
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Putawya konghokwo(kari Putawya: República Portuguesa), asi daha kesa Putawya(kari Putawya: Portugal [puɾtuˈɣaɫ]), konghokwo ga meniq sinan-Oyipiriya pantaw, cunghu daha we tayicu ma pan-congtongcu, tunux alang daha we Risupun. Tasiyan ka quri ggqiyan na hido ma hunac na, ga mtaayus Sipanya ka quri daya na ma hhreyan na hido, knuglahang dheran na we, 92,212km²(35,603mile²). Quri ggqiyan hido tunux alang Putawya nii ka Risupun so Rokacyaw we, tgggqiyan hido na Ocotaru. xe gino dheran na ga Ocotaru ka dheran na, dheran na ka Yasuar-cuntaw daka Matora-cuntaw duri, cucuciyi ga qlhangan tihwang-cunghu ka quri hini.
Ngayan qnlhangan(國名)
smmalu patasPutawya kesun kari Telu nii we, pnuyu na kari PutawyPortugal. Portugal nii ge pneyah Latingyi kesun Portus Cale, dungus na we “kang-ko na seediq Kari“, tnyanan seediq Roma ka knrmuxan daha dheran quri Turo-ho hiya, “seediq Kari” nii we, dheya ka mneniq dheran quri Turo-ho hiya ciida, kingal qpuruh kutay pucu ka dheya. Hean sutay, dheran quri Turo-ho nii we, knrmuxan Kosito-jen ma Swehwe-jen, “Portus Cale” nii de wada “mg Portucale” di, ci-suci de wada kndudul “mgPortugale” di. Kndalax cyo-suci, ngayan nii de dheran pncenga na Turoho ma Mnyoho ka gad aha srengo di. suti suci de, ini klgelu kesun Portugal di.
Ri-su (歷史)
smmalu patasSqita knriyan daha qyqeya na knkawas knkawas de, klaun mesa mhiti bale we ckceka na cyosuci-sutay de, alang Putawya saya hii de, tena niqan ka seediq kesun Niantota ga meniq hii di. Betaq berah kongyen 1000 knkawas di ge, niqan ka seediq Kaarto ga meniq Ipiriya-pantaw hiya. Berah kongyen 140 knkawas hari, wada krmuxan seediq Roma ka Putawya, betaq ba kongyen usuci ka yahan kmremux Juawman qnlhangan na. Knkawas 711 ka mosa kmremux hii ka Musuring, gino ba daya nPutawya ka ga ngalan Tencu-cyaw. Knkawas 1139, dheran quri hini de pheyu Putaw-wangkwo di, kika ngalun daha dheran nMusuring de, kndudul glahang paru di. ayus dheran ga Owru nPutawya saya we, nhdeyan matis knkawas 1249 na Ahwangso-sansu.
Ti-ri(地理)
smmalu patasDheran nPutawya we kana ka Ipiriya-pantaw ma, Matora-cintaw daka Yasuar-cintaw ga meniq Tasiyang, ga meniq cenga na 32° betaq 43°N ma 32°betaq 6°W. Knpruwan ayus dheran na Putawya nii we 92,090 km2（35,560 sq mi）, niqan dheran na we, 91,470 km2（35,320 sq mi）, rcilung na we 620 km2（240 sq mi）. Maha 1,727,408 km2 ka dheran cwansu-cingcici na Putawya nii, knpruwan na we tg11 laalang bobo dheran nii. Ga meniq quri ggqiyan hido tghunac na Owco-taru ka Putawya, quri hhreyan na hido ma quri daya na we, kingal ba Sipanya ka msuayus dheran na, quri ggqiyan hido de Tasiyang ka hiya di. Dheran na Putawya nii ge, bbaro quri daya ma llebu quri hunac, to ba ddgiyaq ma mssapo hari. Daya na we Meysayta-kawyen; ckceka na we lmiqu, knbrawan na we 800m dehuk 1000m; quri hunac we(Aarcyawe ma Arentoju) to hari dheran mssapo, quri ggqiyan hido we breenux siyo rcilung.
Karac (氣候)
smmalu patasSpooda pnkuanak klegan karac na Kopun de, karac Ticonghay hari kana kkarac na, misan ge eguw quyux, rbagan de mgdengu, kiya de so hunac na, quri dheran alang na truma ma gheran Turoho we, mttilux de rbagan ma, quri dheran na daya, ckceka ma siyo rcilung ka Arentoju we, muuxun hari rbagan. Dheran na daya kssiyo rcilung we, karac mrcilung ka hiya, dheran na quri hunac ka Peya we, karac mddeka mdengu ka hiya. Dheran quri Joresu we, niqan bbuyu qhuni mtuting waso, dgiyaq Arapita we ga htiyan lmiqu Ticonghay ka uka riyung qqtaan bobo dheran nii, meniq ka Matora we, niqan Cawyering ka tisan suci nana.
Sungtay-hwancing(生態環境)
smmalu patasSo duma dheran nrao na Putawya nii we, ado ka wada theruy ucicil ka seediq na, kiak qhuni Pirinyosuri ka ga so mmaku hneru hiya. Cawyering(qhuni paru waso hujotay kesun duri) nii we, Qhuni kingal naq hheru na dheran, ga hmeru tktikuh dheran Owco hiya. Yasuar-cuntaw ma Mtora-taw we, ga hreyan gheti cawyering, Matora-taw we niqan mllutuc tgheti ba dheran hnreyan cawyering, ga ngalan kdakan cujan-tican na Putawya nii.
Cung-cu (政治)
smmalu patasMesa kari pnatis berah ka “senhwa nPutawya kongho-kwo” nii: “Paha kari ka smnalu senhwa: Mpskingal lnglungan qmlahang qnlhangan daha ka seediq Putawya, pkdakan cipu-centi na jenming, pheyu cipun yenco na mingcu cutu, pkdakan facu ka tgbaro na mingcu kwocya, mpquri sohwe-cuyi ka ddaan daha, qmita jenming yicu, mpheyu kingal rmabang ba cuyo, rmabang ba kongcung ma rmabang ba eguw pnuggaalu qnlhangan daha.”
Putawya we kongho-kwo pooda pan-congtong-cu ma, tayyi-mingcu-cu ka dheya. “senhwa” daha saya we snlmeyan daha knkawas 1976, ppheyu sapac “cucen ciko” na Putawya we, niqan congtong, cunghu, yihwe ma fating.
Tunux qnlhangan ka congtong nPutawya, pnsgao kongming pusen, rima knkawas ka tloongan na, mnexal ba lmutuc mas psgao. Beyax ga dooyun congtong we, pheyu ma malix cen-hu kwan-yen, paalix kongho-yihwe, ini pooda rihwa ma paha kari mccebu alang qnlhangan icil. Congtong ka tgbaro ba mdudul supi. Kuwun-ciko na congtong ka kwou-hweyi, kana congtong ka pnhyegan bobo knkawas 1976, ma, mmteru kawci wunkwan ma rima tay-pyaw na kongho-yihwe, mtngari rima we congtong ka psgao.
Hwari(法律)
smmalu patasFa-ri na Putawya nii we Taru fasi, pusu fari daha we niqan senfa(ndaan smmalu knkawas 1976 dungan), ming-fa(ndaan smmalu knkawas 1966 dungan) ma sing-fa(snlmeyan knkawas 1982 dungan). duma fari daha dungan we , niqan sang-fa ka ndaan smmalu knkawas 1888 dungan ma, mingsu susong-fa ka ndaan smmalu knkawas 1961 dungan. Niqan sen-fa fa-yen ma cwe-kaw fa-yen ka Putawya, kiya duri we, niqan kongkong-pumun ga qlhangan sufa-pucang ka turi cencakwan ciko. Kndalax 19 suci Putawya nii di we, ga daha ddulun malix ka su-sing di, alang qnlhangan plaale malix su-sing ka dheya nii duri. Qnbsiyaq ba sing-ci na Putawya nii we, betaq 25 knkawas.
Sing-cen ci-hwa(行政區劃 )
smmalu patasDheran ba pusu alang Putawya nii we, ga na sdyapan 18 ciyi(Distrito), Yasuar ma Matora we ga na ptyasan mesa cucuci. 18 ciyi nii we ga na ptyusan 308 cyun(concelhos), knkawas 2013 de wada na sdyapan 3,092 tang-ci(freguesia) di. Spooda ttngayan tiyi tongci tanwe na Omong de, wada ptyusan Yasuar-cyuntaw, Arentoju, Aarcyawe, Congpu-taci, Risupun-taci, Matora ma Peypu-taci mpitu singceng-ci kana.
ciyi nPutawya
knuglhangan hei seediq
1 Risupun 2,761 km2（1,066 sq mi） 2,250,533
2 Rayriya 3,517 km2（1,358 sq mi） 470,930
3 Sungtarun 6,747 km2（2,605 sq mi） 453,638
4 Saytupaar 5,064 km2（1,955 sq mi） 851,258
5 Peyya 10,225 km2（3,948 sq mi） 152,758
6 Faru 4,960 km2（1,915 sq mi） 451,006
7 Ayura 7,393 km2（2,854 sq mi） 166,706
8 Potaraykore 6,065 km2（2,342 sq mi） 118,506
9 Purangkupaw 6,675 km2（2,577 sq mi）
10 Kwata 5,518 km2（2,131 sq mi） 160,939
11 Koingpura 3,947 km2（1,524 sq mi） 430,104
12 Awero 2,808 km2（1,084 sq mi） 714,200
13 Wesay’u 5,007 km2（1,933 sq mi） 377,653
14 Purakansa 6,608 km2（2,551 sq mi） 136,252
15 Reyaarcung 4,328 km2（1,671 sq mi） 206,661
16 Poartu 2,395 km2（925 sq mi） 1,817,117
17 Puracya 2,673 km2（1,032 sq mi） 848,185
18 Weyanapaw 2,255 km2（871 sq mi） 244,836
Cin-su (軍事 )
smmalu patasSupi na Putawya niiwe, niqan supi bale ma kwocya an’cen putwe, dheya we niqan yiu-ping, cuyen-ping ma hotong-ping. Knkawas 2011, kana cungkwe-cyun na we 3.99 wan hei, ru-cyun we 22100 heii, hay-cyun we 10600 hei, kong-cyun we 7200 hei. Kiya duri we, niqan ka tipeyi putwe ma cun-cyunsu putwe na duri, kana kwo-ming hawe-twe cing-ca na kongho-kwo de, hmrinas 20 wan.
Cing-ci (經濟 )
smmalu patasAlang qnlhangan mtrepiq sentay-hwa ma nongye-hwa ka Putawya, pnhmaan daha ceng(mudu) we niqan ba ngayan na. Quri kong-ye we, niqan smmalu xiluy, hwakong ma suyo dnii. Ani si paru ba ngayan na we, sepuy ka snmalu qhuni kesun swe-song ma, kwan-to satingyi, tgberah bale laalang bobo dheran nii ka ssalu daha sepuy rusuq nii, kika niqan ngayan malu ba kesun “cyoping juwan-musay wang-kwo” ma a”sating-yi wang-kwo”.
Hbangan dduoyan Putawya nii saya we Ow-yen. Alang qnlhangan marah dmoi Ow-yen nii ka Putawya nii.
Kari (語言)
smmalu patasKari Putawya ka kari qnlhangan Putawya, kari nRomancu. Kari Putawya nii we pnspuga Ratingyi, 2,000 knkawas cbeyo wada pyugan knlhangan Roma ka seediq Kayarto Ipiriya-pantaw, seediq Ryositayniya ma seediq Iripiya. Kari mndungus Putawya we, pneeyah daya nPutawya daka Cyarisiya, “kari Cyarisiya-Putawya” kesun daha, berah na pheyu qnlhangan putawya nii de dooyun seediq hiya di. Kari saya n Cyarisiya we mnten ba daka kari Putawya, ma, kongtongti na mskari Putawya ka dheya duri. Berah na pheyu qnlhangan putawya nii de dooyun seediq hiya di. Kari saya n Cyarisiya we mnten ba daka kari Putawya, ma, kongtongti na mskari Putawya ka dheya duri. Kiya duri we, kari Putawya daka kari Sipanya we mntena riyung, dehuk 89% ka kntnaan daha, seediq daha mnuuyas we, leexan daha mpprengo kana daha kari nii. Cyawyi tisi na Putawya nii we, niqan secen-cyawyi(3 knkawas betaq 5 knkawas), cicu-cyawyi(6 knkawas betaq 15 knkawas), congteng-cyawyi(16 knkawas betaq 18 knkawas) ma kawtun-cyawyi. Cicu-cyawyi daha we 9 knkawas ka yiu-cyawyi, mttuku 6 knkawas de, asi ka mosa sapah pyasan de, idas 9 ali 15 knkingal knkawas. Cicu-cyawyi we teru ndaan smluhe, tg1 ddaan smluhe we 4 knkawas(ineci betaq sunenci), tg2 ddaan smluhe we 2 knkawas(u-ryo nenci), tg3 ddaan smluhe we 3 knkawas(cinenci betaq cyonenci). Congteng-cyawyi we ini eyux ppuuyas ka kiya, niqan putong kawcong cyawti ma cisu cuye cyawyi daha nii.
Wun-hwa文化
smmalu patasPutawya nii we, ani naq so patis daha, yisu ma cencu daha ge ga sreeru ba Rating ma, paru ba dndilan Tencu-cyaw wun-hwa. So ka, ngayan dseediq Putawya we bale so qnedis, maha 4 dehuk 6 patis, qtaan daha kari Rating ka tgpusu na.
Wun-se (文學)
smmalu patasSu-jen niqan ba ngayan Putawya ka Ruis‧Tocyamesu.
Bsiyaq riyung ka wun-se risu na Putawya niidi, spatis daha patis ma uyas gmarang. Berah na knkawas 1350 ma sbukuy na, seediq mskari kari Cyarisiya-Putawya we, prading meniq Ipiya-pantaw hii mdooda muuyas, moda gmarang pgkela wunse wun-hwa daha. Ciar‧Wesunto we, heya ka tnpusu ma pnslutuc sici-wunhwa na Sipanya daka Putawya.
Mey-su (美術)
smmalu patasBsiyaq bale ka meysu risu na Putawya di, 15 suci Kotosu hwehwa-sutay ka Nuno‧Kongsaarwesu hwa-cya we, heya ka kingal paru ba ngaya daha ciida; kiya duri we, Joco‧Marea ma Korunpano‧Poartaro‧Pinero we, paru ba ngayan daha sensu-cuyi cujan-pay hwa-cya. Joco‧Marea we “Fato” na ka wada ptngaya heya, meniq ka Korunpano‧Poartaro‧Pinero we, hwa-hwa na hnyegan seediq ka wada ptngayan heya, heya nunhwa ka su-jen Antoro‧Tokuntaar ma congtong daha berah ka Toawfero‧Puracya.
Uuqun (飲食)
smmalu patasEguw riyung ka so ppuqun na seediq Putawya, smkuxul mekan hay-sen ka seediq Putawya, niqan kingal kan-seti, ma-cesyo kesun daha, yaani kbekuy sngari hari ka sgimax nah ii, muduh sating-yi duri ka kuxul bale mekan seediq. Kaar-torata nii duri ka tnnanak hay-sen na Putawya, haysen non-tang niqan qcurux ma bunga tumun. Duma hhanguc sama nPutawya we, niqan hei dapa, siyang, hei miric ma hei rodux, so ka rwan-tun na Putawya, fejoata, Pasi kawjo, siyang beru babuy Putawya ma, siyang gmaxun ha-ri ka arentoju dnii. Quri daya na Putawya we niqan hnngedan ini pntena duri, so ka Arroz de sarrabulho ma Arroz de cabidela dnii. Peeyah naq Roma su-ci de cuko ka sino lipas nPutawya di. Seediq Roma de pgluban na cyo-sun daha Pakokosu di. Sino lipas nPutawya nii we, ida naq kuxul riyung seediq miimah sino lipas, ma, mneegu mangal kwo-ci ta-cyang duri.
Ing-ye (音樂)
smmalu patasFato nii we cwan-tong ming-yaw niqan ba ngayan Putawya. Maha peeyah knkawas 1820 smepu pnyahan na, ani si yaani maha rmabang bsiyaq ka pusu pnyahan na. Klaun riyung seediq we, niqan ppuuyas mangal lhebun ma uyas patis ka Fato nii, niqan pnugluban na seediq mqrinuc ga meniq siyo rcilung ka uyas nii. Asi si, Fato nii we uxe gino so uyas klaali, ani maanu ka pgluban na, asi naq smnegul uuyas na.
Ti-yi (體育)
smmalu patasKorisutiyano‧Ronatu nii we, cucyo twecang na Putawya saya, heya we, niqan ba kela na ma ngayan na cu-cyo yuntong-yen bobo dheran nii ka heya.
Cucyo nii we, tgkuxul ba tiyi-yungtong seediq Putawya. Niqan malu ba gaya snalu daha cucyo rensay-citong ka Putawya, peeyah ye-yi betaq cu-ye rensay, egu ba suce-ci cyo-sing Putawya nii. Yosipi ka pneeyah alang Sinpawe we, cwan-ci jen’u na Putawya ka heya, cen-fong ka heya ma, msliko riyung tmalang ka heya, ga daha biqan nayan kesun “he-paw(rkelic qalux)”. Ruis‧feko，Rui‧Kosuta ma Korisutiyano‧Ronatu we, suce-ci yuntong-yen ka dheya, ckceka na we Rui‧Kosuta daka Korisutiyano‧Ronatu we mnangal kwoci cu-cong cucyo cin-cyo cyang ka dheya. Eguw ka cucyo cyaw-ren malu ba ttgesa na Putawya duri, so ka Jyoco‧Muniriaw, Fearnanto‧Sangtosu, Karos‧Kayrosu ma, Mannu’ayar‧Jyoco‧Tojosusu.
Ali smseman (節日)
smmalu patasidas 1 ali 1: yentan
idas 2 ali 28: ali tthiqan paru
Fuhwoce-sung co’u
idas 4 ali 25: cuyo-ju(uxe ka knkawas 2013 betaq knkawas 2019)
idas 5 ali 1: rawtong-ce
idas 6 ali 10: ali Putawya, ali Cyamesu ma Pucyaw-ju(kwo-cing ju)
idas 6 ali 13: sung-Antonican ri(gino ba Risupun niqan)
idas 8 ali 15: ali Sung-mu sung-ten ju
idas 8 ali 24: sungJowang ri(cino ba Poartu niqan)
idas 10 ali 5: ali Kongho-kwo(uxe ka knkawas 2013 betaq knkawas 2019)
idas 11 ali 1: cu-sung ce(uxe ka knkawas 2013 betaq knkawas 2019)
idas 12 ali 1: hwehu turi cinen-ju(uxe ka knkawas 2013 betaq knkawas 2019)
idas 12 ali 8: Sung-mu ujan yen-cwe can-ri
idas 12 ali 24: ping’an ye
idas 12 ali 25: Sungtan-ce
