Somalia

Gaga kska Meycow ka Somalia, 10 00 N, 49 00 E ka gaga na nniqan. Kana ka knlbangan na o 637,657 sq km（hangan na o Tg44） (knlbanga dxgal o 627,337 sq km, knlbangan qsiya o 10,320 sq km). Kana ka sejiqun o niqan 10,817,354 hiyi. Gaga Mogadishu ka pusu alang paru, jiyax 1 idas 7 ka jiyax skrayan klwaan. Manu ka dxgal Somalia ga wada sugan 70.30% ka dxgal qpahan, 10.60% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 19.10% na.

Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Borut Pahor, pnaah hngkawas2012 idas 12 jiyax 22pnrajing kmlawa klwaan.

cinkhulan sa knita’ sa brbiru’

Suomariya(索馬利亞)

Suomariya Konghokuo, splawa Suomariya（Soomaaliya；الصومال‎，aṣ-Ṣūmāl，/s ˈmɑːliə/，so-MAH-lee-ə；Somalia）. Kingal knlangan Tongfe, knlangan uka pnkrana. Meniq bobo Suomariyapantaw, kyurcilung Ingtuyang ka quri tnarac, dehuk Yatingwan ka tgdaya, tguiril ge, msputing di Isuopiya, Kunya, Ciputi.。

Ris(歷史)

Ncbeyo Bale(古代)

Nniqul Suomariya ge, ngalan ngayan meniq muxi na Fecow, kesun dheran Pangto na Ayci kncbeyo bale. Berih knkawas Kongyen 2350, kncbeyo seediq Ayci ciida, pnheyu bbrigan pryuxan di Pngto [8]。Kongyen 1 suci, stmaan asu kyurcilung mbbaruy di seediq Sira, bob na de, mppriyux mbbaruy daha ka seediq gnbaruy Roma [9].。

Kndalax Pnqlhangan Betaq Mtburux(從殖民到獨立)

Sqlhangan daha ka dheran di mesa. Knkawas 1840, kmremux tgdaya na ka Ingkuo; knkawas 1887 pgkela mesa dhhran nii ge, sqlhangan daha di mesa. Knkawas 1889, meyah kmremux deran ceka ka Itari, betaq knkawas 1925 kana dheran ckceka, ma tghunac ngalan sqlhangan na Itari.

Mccebu WW2 ciida, sqlhangan Itar Suomariya ge, dheran nItari quri Tong Fe ka kiya. Knkawas 1941, pncbuwan di Tong Fe, glekan Ingkuo ka dheran nItari ka Suomariya. Knkawas 1949, mhedu pnrngagan na Renhokuo, dheran snkayak naq Itari spqlahang naq Itari.

Knkawas 1960, pnqlhangan dheran na nIngkuo daka pnqlhangan na nItari, mslutuc pnkburux. Knkawas ciida idas 7 ali 1, mstena “pgSuomariya Konghokuo”.

Knkawas 1969, Mohame· Siyato· Pare ptotuy hetay pkriyux beyax sqlahang. Bobo gneeluk pnqlahang, idas 10 ali 21, ryuxan naq ngayan knlangan kesun “ Suomariya Mingcu Konghokuo” [10]。

Mseeliq daka pncbuwan truma(內戰與分裂)

Knkawas 1993 eluw maci Mociyatisiyo. 1993年的摩加迪休街頭

Eluw Maci Mociyatisiyo Knkawas 1993（ 1993年的摩加迪休街頭）

Knkawas 1991 idas 1, Dndulan na Muhanmoto· Falaho· Aytito Suomariya Renhotahuwetang spooda hetay pciyuk Congtong Mohame· Siyato· Pre, knkawas naq ciida idas 2, pryuxan naq ka ngayan knlangan “Suomariya Konghokuo”. Bobo na de, remux uka sehu mqlahang ka knlangan nii. Knkawas ciida, idas 5 ali 18, Suomariran plaxanan mtburux Suomariran Konghokuo. Knkawas 1993, tnnais tuuman oda Suomariya ka Renhokuo, anu wada pnhuqil supi Dame, ma stulus eluw paru sntyaxan, spqita terebi, kika kbberih malix.

Knkaws 2000 idas 8, kana Cenkuo Hohuwe Suomariya msseli Cipu, spooda Kuotu Sencang, sbetaq mangal mgeela Ihuwe daka Congtong, pheyu Kuotu Cunghu, ani si, spuwan shetur na knkingal Luwan hetay dmoi halung.

Knkawas 2004 idas 1 ali 29, knkingal pngalan kari matis Kuotu Renpang Sencang. Idas 8 ali 22, Spheyu pnrngagan Nayruopi ka Kuotu Ihuwe Suonariya[11]. Idas 12, pnheyu Kunya Kuotu Cunghu ka Suomariya [12]。Knkawas 2005 idas 6, theruy knlangan ka Kuotu Cunghu, ani si, uka ka beyax bbale, wano naq musa pankong alang tghunac Paytuoa.

Knkawas 2006 idas 6 ali 5, hetay na Suomariya Luwan Snhei, mbeyax pnccebu na di Ciyunfa Remong, ma sqlahang na ka Mociyatisiyo[13]。Idas 12 ali 24, mrengo pgkela mesa tnuuman knremux Suomariya ka hetay na Isuopiya [14]。Idas 12 ali 28, hetay Kuotu Cungfu Suomariya mbeyax lmiwaq hetay Luwan snhei, remux meniq Mociyatisiyo [15]。Knkawas 2007 idas 1 ali 23, Isuopiya prading kndalax Suomariya malix kbberih ka hetay na Isuopiya[16]。Idas 2 ali 20, spooda pnrngagan tg 1744 haw, sbege hetay ga qmlahang Suomariya Fecow Remong Wehoputuwe, pgkere oda tndheran [17]。Idas 3 ali 12, srwaan Kuotu Ihuwe na Suomariya ka Kuotu Cungfu, kndalax Paytuoa mtheruy alang paru Mociyatisiyo[18]。

Renpang Konghokuo Pnkriyux bobo pncbuwan（戰息後轉為聯邦共和國）

Knkawas 2012 Butay eluw Weho nSuomariya(2012年索馬利亞街頭的維和部隊)

Knkawas 2008 idas 12, mhurah ka Kuotu Cungfu na Suomariya. Knkawas 2009 idas 1 ali 31, knciyuk Suomariya Mdudul Seho Serifu· Seho· Ayhamayto, pheyu Luwan “Suomariya Caycefang Remong” Ciputi, senkiyo mangan bntaqan ka Congtong Suomariya[19]. Idas 2 ali 14, peeyah kari sehu Suomariya qpahan tloonganna Renhokuo, Kuohuwe Suomariya, 414 daka 9 bntaqan senkiyo, pgkere mangal Congtong Ayhamayto smkagun laqi na Aputilasito· Ari· Somako[ 2], pdooyan niqal knknlangan Ciyanata, daka Suomariya ka Aawmaar· Samako（Omar Abdirashid Ali Sharmarke）, knbgurah Cungri , ma idas 2 ali 20 prading ooda pnqeepah[20].

Knkawas 2012 idas 7 ali 1, pgkela kari ka Congtong Suomariya Ayhamayto mesa “Pgdngusun beyax seji knkingal Luwan knlangan, pkdakan ddheran nSumariya”, pryuxan Renpangcu ka knlangan. Knkawas naq ciida, idas 8 ali 2, pkryuxan ka ngayan knlangan kesun “Suomariya Renpang Konghokuo”[21]。 Idas 8 ali 20, pheyu Renpang Cungfu ka Suomariya, ani si, ini kbberih snegul Renpang Cungfu ka Suomariran quri tdaya Sipefang.

Knkawas 2013, idas 9 ali 16, spooda daha ka pnrngagan 《Suomariya Ciye》（The Somali Compact）[22], “Suomariya Singcung” , pnrngagan daha Prusayar.

Knkawas 2014, Renpang Cungfu smmalu 「Pusu myahun knkawas 2016」spoda Sintong Kuwangciya（Vision 2016: Framework for Action）[23].

Knkawas 2020 idas 2, yahun smeeliq kui utur ka Suomariya, ma pgkela “Ptyexan Oda Knlangan”, ndaan knii knkawan 25, knpruwan ba ka snliqan. Quri knlangan msputing Kunya duri, mnnexan ba sqita knkawas 70. Luwan ppuqun daka pnhmaan peeyah kari ka Renhokuo, mmaha betaq idas 6, mpkrana rima kbekuy ka yyahun na ka utur nana mesa [24].

Tiri(地理)

Suomariya meniq kesun “Urung na Feco” Suomariya Pangtaw. Gnyusan dheran rcilung nii, mhungun mgsankaku quri tongpeciyaw. Tgnarac kyurcilung Intuyang, tgdaya dehuk Yatingwan, muxi na bbaro ge, Kuwatafuiciyaw; msterung ayus YaFe pstrengan daha. Ddaan eluw rcilung Ticonghay daka Ingtuyang. Hnyegan na dheran ge, mkobu, breenux, ma mkobu. Llebu leexan mbutur, kndalax tgdaya quri tghunac mglebu hnyegan na ka dheran.


Tgelaq Matuosanmay. 馬多山脈的瀑布
Snapo Ango ssudu Pulaaw. 布拉奧的稀樹草原
Bnaquy rcilung Popela stmaan asu Tgdaya. 北部港口城市柏培拉的沙灘

Dheran mnddengu ka cceka mquri tongpe ka Suomariya. Ma mdeka dnngeyan ka quri sipe daka tghunac, ma 1.64% ka dheran malu sqeepah phmaan.

Karac(氣候)

Maha naq karac hari Naro mttilux dnngeyan, tghuna quri gqiyan hido ge, nkarac kntlexan breenux snapo, knkkawas kntlexan mddengu ini qyexi. Seengan qnyexan knkkawas, kndalax tgdayaa mquri tghunac, qnyexan kndalax 500~600 haumi, pneelih dehuk 100 hami. Kyrcilung tgdaya hreyan hido mncugil sbhuran tikuh bgihur paru mpgeriq pnyahan tddaya Intuyang. Knkkawas mquri naq karac mttilux, shido diyan pntnaun spegan 30～40°C ka knbrawan.


Sqita hnyegan dheran. 地形圖

Pnyahan naq kndkilan(自然資源)

Kana naq hari ka pnyahan, so ka yo, te, si, sukaw, ryuitu, tong, cen, me. Ma niqal ka suyo ma tenjanci. Tnugoo na ini pkrnai kana nana. Stenge ba ppyahan kana qqcurux. Bungan llmiqu ge, dehuk 13% snpegan.

Jnko (人口)

Pnkuuruy snepu Knkawas 2018 ge, niqal 1518 wan ka hei seediq. Seediq naq hari

Suomariya, sugan Samaraycu daha ka Sapucu daha Luwan. Ma Samaraycu dehuk

8o% ka hei knlangan. Niqal Taruto, Hawena, Isako ma Tiar sepac knklegan Luwan.

Sapucu niqal Ticiar ma Lahanun daha Luwan. Isurancuyaw ka snhei na knlangan,

seediq Musuring mangal 99% seediq knlangan。

Kari(語言)

Kari Suomariya nSancu kari Kusito, srengo na knlangan Suomariya. Kari srengo na nii, kana Isuopiya, Sutan ma Knniya ka dmoi kari nii.

Singcng cyuhwa(行政區劃)

Gnayus Berih Pncbuwan (內戰前區劃)

Sugan 18 co kana ka knlangan, nii ge, Awtaro, Sipe, Tuokotauar, Sanako, Suoro, Pari, Nuciyaar, Mutuko, Ciyaarkututo, Siran, Congseperi, Penatiar, Pakoro, Pay, Siyaseperi, Kaytuo, Congcupa, Siyacipa. Knkingal Cosugan klegan dheran nana.


(Gnyusan berih naq pncbuwan)索馬利亞內戰前區劃

Snpegan Pgdngusan Knkingal Co

① Siyacupaco

② Congcupaco

② Kaytuoco

③ Payco

④ Pakoroco

⑤ Siyaseperico

⑥ Panatiarco

⑦ Congseperico

⑧ Siranco

⑨ Ciyarokututoco

⑪ Mutukoco

⑫ Nciyaarco

⑬ Parico

⑭ Suoroco

⑮ Sanakoco

⑯ Tuokotayarco

⑰ Wokoiciyalopetoco

⑱ Awtaloco

Speeyah Pnyahan(產業經濟)

(Miric Suomariya)索馬利亞羊

Knlangan Suomariya maha 80% kari ka seediq tmabu tnbugan, ma mddeka ka tmabu tnbugan daka tmabu tnbugan, ma mhuma ppyahun. Kana pnyahan tnnabu musa hmrinas mdeka pnyahan na kana knlangan. Miric, dapa, ma dapa mbutun bukuy , mangal mgeela tnabu klangan ka kiya. Pnyahan pnhuma ge, kana blebun, sibus, wata, kawriyang, ma srqemu. Msaanaq naq pnyahan ge, zusiyang, Alaposuciyaw daka moyaw. Pnyahan snlmeyan ge, knciya, ware tngiya, ppuqun, ma tmaku pnugeriq. Knriyan qrari mgsama, sukaw, niqal kana te, yo, mong, ma ni. Spoosa knlangal icil ge, tnbugan stabu, ma pnyahan na,（Hmrinas 60% pnyahan spoosa knlangan icil.）,

blebun, zusiyang, moyaw; kikay speeyah knlangan icil, ppuqun, ngalan sseeliq, kana ka pthuwan.

Paru Pnyahan Tgkingal(第一產業)

Paru ba pnyahab Suomariya ge, pnhmaan. Dntilan na putting knlanan, pntlhayan na sphuma Suomariya, kndalax hniti rudan, mquri pntlhayan hndure. Pnooda pusu ginko na Suomariya, dehuk 80% ka mddeka tmabu tnbugan, daka mdeka mphuma ma mtabu tnbugan ka seediq. Tmabu miric lmiqu, meric ngalan uban, dapa mbutun bukuy, ma dapa. Dheya duri, smeli beyuq qhuni, ma geluq qhuni pkrana ppyahan daha[27]. Ngalan daha spriyux bbrigan knlangal icil ka blebub, qcurux, bagah;knciya, kawriyang, ma srqemu ge, pstalang daha naq bbrigan knlangan truma ka nii [29].

Paru Pnyahan Tgdaha (第二產業)

(「Las Qoray」 Ppuqan kanzume(Las Qoray))鮪魚罐頭

Pnhuma ka pusu sslmeyan pnyahan na Suomariya, ngalan pnyahan kana knlangan ka 10%. Ani si, anu eguw ba ka mkela meyah posa hbangan mpstuku pila ka seediq Suomariya, meniq knlangan icil tnlangan, kana koba biciq, ma koba knbgurah tkriyak.

(Kingal sapah mtquri Kokokro Mociyatisiyo)一家位於摩加迪休的可口可樂新裝

Paru Pnyahan Tgteru(第三產業）

(“Oda Sapah skiya Suomariya” （Air Somalia）「索馬利亞航空」（Air Somalia）

Mmtrru kmxalan kingal kana paru, mabiciq ka Luwan sapah skiya, kana hari ka prperih, uka kana snapo ka tlangan na duri. Niqal Luwan knlangan sapah skiya ka Mociyatisiyo daka Popela. Berih pncbuwan naq knlangan daha hayan, wano nanaq kingal Luwan sapah skiya ka knlangan Suomariya( Luwan sapah skiya Suomariya) ka skiya mmahaqun.

Tensin daka Oda Meyti（電信與媒體）

Niqal saya duma ooda knbgurah, ma niqal psseengan hhbangan qpahun tensin daka sqeepah wangci wangru ka Suomariya [33]. Prading mccebu naq ka knlangan daha, eguw klegan ka kosi bgurah tensin. Kana so ini ptuku qyqeya na duri, wada naq dmudun smkela ka nngalan. Pnyahan naq pila nii ge, Ciyeciya nanaq knlangan daha, ma pntlhayan daha gizicu, pusu na pneeyah kana ka Congkuo, Nanhan, ma Owco. Meniq ka Feco dheran truma, mtutuy ka bgurah kosi tensin, pneeyah Suomariya, rahur knlangan ka uka beyax maapa so sbege daha. Seediq mbaruy, spooda daha qnawan dsdesun, ma pooda tencucingzong pryuxan hbangan sbege gingko, ma kana wangciwangru[34] leexan ngngalan. Moto bale ka bobo mddoi suupu ka so di kosi Sprint Nextel, kosi ITT, ma kosi Telenor, qmango knlangan ka kosi daha mpsllutuc. Tensin kosi Saya na Suomariya, niqal beyax daha mbege mhenuk bbrigun, ma mtaso ba bhangan ka pprngagan duri di[28].

Eluw Hqulan（交通運輸）

(Pathway in old Erigavo.)

Mihiti ba tgbukuy blbale ka oda ssahaqul, eluw basu ka sahaqul na oda dheran baro. kingal ba ka ooda eluw rulu puniq ka knlangan; dnyagan snlmeyan knkawas mpitu knxalan na Conghuwa Jenming Konghokuo. [35]

Ddaan babale eluw basu ge, 15215 km ka qndsaan, 2880 km ka eluw qnpahan poyo, wano naq eluw Suomariran truma, kana wada qnbsyaqan ba ini slmei ka eluw. Eluw Quri mtruma, rulu daha ka dapa mbutur ka ngngalan sshaqul.

Oda saaqul ge, mooda rcilung ka spurun daha bele qmita. Ngalan ba stmaan asu ge, niqal tghunac Mociyatisiyo daha ka Cisumayo. Tgdaya ge, Posasuo Mariya. Anu mncugil so mccebu ka tghunac, kiya stmaan asu ka tgdaya, ini bale pdmai mmahaqul sooda rcilung nii. Knkawas 1997, peeyah hbangan quri Posasuo Owmong, pkriyux spooda tikuh knmalu so hndure ka snlmeyan.

Oda Sqlhangan（政治）

Bobo pncbuwan daha naq Suomariya, sdkaan naq dmoi niqal qyqeya pcbuwan ka knlangan. Snpusan pprngagan psbale nqbsuran knklangan. Knkawas 2004 pheyu Kuotu Cunghu qqlahang. Knkawas 2012 lixan ka Kuotu Cunghu, pheyu kingal blbale nanaq Cunghu daha ka bobo pncbuwan mpusan kingal knkawas di. Tnburux nanaq pnklaan ka Suomariran, ma kana naq ka mgeegul alang Topangran, mtburux naq ka kana kiya duri. [36]

Knlmeyan Knklangan Icil（對外關係）

Bobo pntburux knkawas 1960, anu pnugnusan “Tasuomariya”, qnbsyaqan ba ka so pnqnaqah na di Isuopiya. Pnqlqilan ciida mnoda ini sqqita ma ptaalix ddaka Sutong, pncbuwan daha naq ciida ge, uka ka Cunghu mpqlahang. Knkawas 2008 bobo pnheyu Kuotu Cunghu, spruun smmalu ka ptbale quri di knlangan icil, psruun ka psbale

pkkmalu di. Mekuo, Cuwongkuo( Cuwongkuo di Suomariya), Tuarci, ma knlangan

naq ncbeyo so Alapo, Luwan naq knlangan Alapo.

Faryu（法律）

Teru ka eruc eluw pnugaya Suomariya, Mingfa, Congciyawfa, ma pntlhayan ncbeyo.

Mingfa(民法)

Meniq Suomariya, pusu eluw pnugyaan smnegul bobo mhurah qnlhangan na Mohame· Siyato· Pare, ngalan spheyu dungal. Ma spqlhangan naq di Pangtoran, ma Suomariran pnqnlhangan. Quri sehu Kuotu Renpang （TFG）, kingal bgurah pneruc, spheyu pnrngagan knklegan knlangan.

PnGaya Isuranciyaw(伊斯蘭教法)

Ndaan nrudan, paru ba pnngalan soda knlangan Suomariya ka Pnugyaan na Isuranciyaw. Pnrngagan knkingal Senfa na Suomariya, pusu ba na knlangan. Ani si, wano naq stiyu ndaan so mmaangal msterung, lmutuc ma so kana soda Putongmingsu tnsapah. Ndaan so nii, kndudun knpriyux naq kndalax pncbuwan daha, ki ka ciida ka meniq so Sinciyawfa, sqita kana alang quri knlangan. [37]

Sinciyawfating nii, teru klegan ka spooda,

Psetuq kari quri Singsu daka Mingsu;

Pnluwan sqerac seediq mangal qnquwan;

Qmlahang wada ngalan qnquwan.

Kana Ciyawfa Fating, anaq leexan ttaan ka pneeruc spseli, ani si, skngalan knkingal

naq qtaan ka knkkingal psnluwan. So ka Mdudul, mdayo pndudul, ma sepac fakuwan.

Kingal Cingcaciko, mhaduc pgkela fayen, ma ddaan psetuq kari na di fakuwan, ma

pdayu pkseesu qnqihan niqul, ma pqerac seediq mangal qnuquwan. Duma dungal,

mpqlahang seediq ga seeluk fating truma hiya. Kingal pntburux Caycungweyen,

pngalan maangal jeking, ma mqlahang oda nngngalan jeking, kana msepu nngalan

jeking, spooda beyax naq tnaalang sugan naq seediq tnaalang gnbbaruy. [37]

Knkawas 2009 idas 3, pnheyu bgurah Suomariya Renho Cunghu pgkela Ciyawfa nii

ka spooda ba bale eluw Sufasitong na knlangan.[38]

Sqlahang Pnsgao na Suomariya(索馬利亞判官政治)

Qnbsyaqan spooda pntlhayan kingal kesun “Sqlhangan Pnsgao na Suomariya”. Pnqlhangan Pnsgao（Xeer）ge, kingal eguw pnckaan knklegan eluw pnugyaan. Truma na uka kingal pnngalan psetuq soda kesun mpsetuq pgkela pnugaya, ma mhuwa pkesa prngagun ka pnugyaun.

Nddaan Mangal Gnlekan Rcilung (海盜行為)

Anu knkkawas mccebu naq ka knlangan Suomariya, nniqul pkdkilan daha kingal naq nniqul（Meniq eluw rcilung mplutuc Owya Suisuyunho ka Yatingwan）, ki ngalan ba snayuk pglekan mpgeeguy rcilung. Ado mhurah ka pnGaya na knlangan, yahun pkayak mangal qcurux asu knlangan icil klaali ka rcilung na Suomariya nii.

Kiya ngalan maangal qcurux, seediq dnbaruy, ma hetay mkela mesa spooda mpgeeluk mangal ge, eguw ka nngalan ppyahan. Kana so gnlekan mnangal daha, uka hari ka seediq so mangal luqah, ma pnhqilan, pryuxan paru ba hbangan pani. Luwan mpkaya mangal mpgeeluk nii, pntlhayan naq supi hari ka kana, malu kana ka ddooyan daha mkayak gmeeluk. Kiya asi maku smkagul butay rcilung musa gnbaan ka knklangan sehu; rmaban ba ka quri siyo muxi Hafong hiya uka ba so pnugdmaan peni.

Pnyahan pnatas(參考資料)

CIA
外交部
List of current heads of state and government
https://zh.wikipedia.org/wiki/索马里(參考自中文維基百科)